Mükemmeliyetçilik: Döngü Nasıl Kırılır?

Mükemmeliyetçilik, en üstün olma ihtiyacı ile beslenen çok boyutlu bir kişilik özelliğidir. Mükemmeliyetçilik ilk bakışta çok masum ve hatta erdemli görünebilir. Neden en iyisini hedeflemeyelim ki? Sonuçta hayatta en mutlu olanlar en fazla başarı elde edenlerdir, öyle değil mi?

Başarı ve mutluluk yeryüzündeki herkes için farklı anlamlara sahiptir. Ancak aramızda mükemmeliyetçi olanlar için başarı ve mutluluğun çoğunlukla bir bedeli vardır. Houston Üniversitesi Sosyal Hizmetler Enstitüsü’nden yazar ve profesör Brené Brown’un da altını çizdiği üzere, elinizden gelenin en iyisini yapmaya çalışmakla mükemmelliği hedeflemek arasında bir fark vardır. Mükemmeliyetçiler ne kadar başarılı olurlarsa hedefleri de o kadar yükselir. Kusurlara yer vermeyen mükemmeliyetçiler için hayatın dolambaçlı yollarına uyum sağlamak oldukça zorlayıcıdır.

Mükemmeliyetçiliğin tonları

Mükemmeliyetçilik hayatımız boyunca farklı şekillerde önümüze çıkabilir. Şu sıralarda araştırmacıların çalıştığı üç farklı mükemmeliyetçilik var: kendine yönelik mükemmeliyetçilik, diğerlerine yönelik mükemmeliyetçilik ve sosyal odaklı mükemmeliyetçilik. Araştırmacılar yaptıkları bir çalışmada bu farklı mükemmeliyetçilik türlerinin genel ruh sağlığı ile olan ilişkisini incelediler.

Bu çalışmada, Dr. Deborah McGann ve ekibi Northumbria Üniversitesi öğrencileri ile birlikte toplam 92 kişide mükemmeliyetçiliği ölçtü. Araştırmacılar, pozitif psikolog Martin Seligman tarafından geliştirilen PERMA modelini kullanarak katılımcıların genel ruh sağlığını da değerlendirdiler. Araştırmacılar, mükemmeliyetçilik türlerinin PERMA modelinin farklı yönleriyle, yani olumlu duygu, katılım, ilişkiler, anlam ve başarı ile nasıl ilişkili olduğunu incelemek istediler.

McGann ve ekibine göre herhangi bir mükemmeliyetçilik türüne sahip olmak diğerlerine sahip olma olasılığını da artırıyor. Ayrıca, sosyal odaklı mükemmeliyetçiliğin tüm PERMA unsurlarıyla ters orantılı olduğu bulundu. Sosyal odaklı mükemmeliyetçilik, dış dünyanın bizden mükemmelliği beklediğiyle ilgili bir inançtır. Fakat bir birey sosyal odaklı mükemmeliyetçilikte ne kadar yüksek puan alırsa, ruh sağlığı parametrelerinde de o kadar kötü puan alıyor. 

Diğer yandan, kendine yönelik mükemmeliyetçilik diğerlerine kıyasla daha sağlıklı bir mükemmeliyetçilik türü olarak bulunarak, olumlu duygu, bağlılık, anlam ve başarı ile aralarında pozitif bir ilişki kuruldu. Diğerlerine yönelik mükemmeliyetçilik, daha az ölçüde de olsa, anlam ve başarı ile olumlu olarak ilişkilendirildi.

Araştırma sonuçları mükemmeliyetçiliğin “sağlıklı” tarafını öne sürse de, farklı bakış açılarına açık kapı bırakmak önemli. Katı bir düşünce yapısı ve sert özeleştiri mükemmeliyetçiliğin ayırt edici özellikleridir. Dünyaca ünlü psikolog Carol Dweck’in düşünce yapıları üzerine yaptığı çalışmalar mükemmeliyetçiliğin katı düşünce yapısıyla kurduğu bağa daha fazla ışık tutuyor. Dweck, katı düşünce yapısı olanların hedef odaklı olmaya meyilli olduklarını, oysa gelişim odaklı düşünce yapısına sahip olanların öğrenme sürecine odaklandığını öne sürüyor. Süreç odaklı olmak bireylerin yaptıkları işlere daha çok kendilerini vermelerini sağlarken uzun vadede daha başarılı olmalarına fırsat sunuyor. 

Döngüyü kırın

Mükemmeliyetçilik döngüsünü kırmak için ne yapabiliriz? Kendimize şu soruyu sormakla başlayabiliriz: Hedefim ne kadar gerçekçi? Eğer bir mükemmeliyetçiyseniz büyük olasılıkla kendinize çok yüksek standartlar belirliyorsunuz. Hedefleriniz ne kadar katıysa, hayatta kontrolünüz dışında gelişen olay ve engellere o kadar az toleransınız olacaktır. Bu sebeple hedeflerinizi biraz daha esnek tutmaya çalışın. Esnek düşünce yapısı hem daha gerçekçi hedefler koymanıza yardımcı olacak, hem de belirsizlik toleransınızı artırmanıza.

Hedeflerimize ulaşmak için kendimizi yiyip bitirmek yerine, bizi hedefe ulaştıracak küçük adımlar atabiliriz. Mükemmeliyetçilik “ya hep ya hiç” zihniyetiyle gelir. Bu “siyah-beyaz” düşünme tarzı bize hizmet etmez çünkü üzerinde çalıştığımız şeyden kopmamıza veya ondan tamamen kaçınmamıza neden olur. Bu, mükemmeliyetçileri kendilerini alakasız görevlere kaptırarak ya da işlerini hiç yapmayarak işlerini ötelemeye davet eder. Özünde, mükemmeliyetçiler ya her şeyi bir kerede mükemmel bir şekilde yapmak isterler ya da hiçbir şey yapmazlar. Küçük eylemlere dönüştürülebilir adımlar atmak hedeflerinizi daha yönetilebilir ve ulaşılabilir hale getirerek mükemmeliyetçilik döngüsünü kırmanıza yardımcı olacaktır.

Dr. Keith Gaynor’un belirttiği gibi, insanlar her an bir şeyler başarıyor, sadece bunu mükemmellik ve imkansız standartlar derecesinde yapmıyorlar. Bu, yolumuza ne çıkarsa çıksın kendimizle iyi olmayı öğrenmemiz gerektiği anlamına gelir. Başka bir deyişle, temelde öz saygı geliştirmemiz ve değerimizi başarılarımızdan ve başarısızlıklarımızdan ayırmayı öğrenmemiz gerekir.

Mükemmeliyetçi eğilimlerimiz ortaya çıktığında, kendimize, iyi olan her şeyin sürekli çaba gerektirdiğini hatırlatmamız çok önemlidir. Mükemmeliyetçiliğin fırtınalarına göğüs germek için durmayı, ara vermeyi ve sonra görevimize tekrar geri dönmeyi hak ediyoruz.