Dünya Gününüz Kutlu Olsun!

Tüm gezegende çeşitli çevre duyarlılığı faaliyetleri ile kutlanan Dünya Günü, 22 Nisan 2020’de 50 yaşına giriyor! Dünya Günü’nün bu seneki teması ise, iklim eylemi. Dünya Günü Ağı’na göre, insanlığın geleceğini ve yaşanabilir bir dünya için gerekli yaşam-destek sistemlerini, yani ekolojik dengeleri tehdit eden en büyük sorun, iklim değişimi.

Modern çevre aktivizminin doğum günü olarak da anılan Dünya Günü, ilk defa 22 Nisan 1970’te, milyonlarca Amerikalının çevre ve iklim sorunlarını protesto etmek için gösteriler düzenlemesiyle doğdu. 70’lerden önceki on yıllar boyunca Amerikalıların kullandığı verimsiz otomobiller ve otomobillerde kullanılan kurşunlu benzinin yanı sıra, endüstriyel faaliyetlerden kaynaklı kirlilik, herhangi bir yasal yaptırıma veya halkla ilişkiler sorunlarına tabi değildi. Hatta hava kirliliği, modern toplumun bir simgesi haline gelmişti.

Bu noktada, insan sağlığı ile çevre kirliliği arasında açık ilişkiler kuran bazı gelişmeler, bu bakış açısını kökten değiştirdi. Birincisi, Rachel Carson’ın 1962’de kaleme aldığı Sessiz Bahar (veya Sessiz Pınar) adlı kitabıydı. Çevre, canlılar, ekoloji ve doğanın insan kaynaklı tahribatına dikkat çeken bu çığır açıcı yayın, tüm dünyada yüzbinlerce satarak, insanın doğadaki yerine dair yepyeni bir bakış açısı yarattı ve böylece çevre aktivistlerinin bir nevi “kutsal kitabı” oldu. Çevre bilinci, farkındalık ve doğal dengelerin bozulmasına ilişkin kaygıları dile getiren bir araç olarak, günümüzde hâlâ önemli bir kaynaktır.

1969 yılında, ABD’deki Kaliforniya Eyaleti’nin Santa Barbara bölgesinde yaşanan bir petrol sızıntısı ise, bardağı taşıran şey oldu. Santa Barbara kıyısı açıklarına dökülen 12 milyon litre petrol, o güne kadar yaşanan en büyük çevre felaketlerinden biri olarak, on bini aşkın kuş, yunus, fok balığı ve deniz aslanının ölümüne yol açtı ve 300 km² alanı etkiledi.

Böylece, Gaylord Nelson adında Wisconsin’li bir senatör, savaş karşıtı öğrencilerin enerjisini de çevresinde toplayarak, su ve hava kirliliği hakkında ortaya çıkmakta olan kamu farkındalığını fişekledi. Nelson, sağlam bir danışman ekibiyle bir arada çalışarak, üniversite kampüslerinde çevre bilincini artırmaya yönelik eğitici faaliyetler düzenleme kararı aldı. Fakat böylesi bir etkinliğin tüm Amerika’ya yayılma gücünü öngörerek, seçtiği 22 Nisan 1970 tarihine Dünya Günü adını verdi. Böylece, bu fırsatı kaçırmayan ABD ulusal medyasının da sayesinde, dünya tarihinin en büyük protestolarından birinin yolu açıldı.

20 milyon Amerikan vatandaşı, 150 yıllık sanayi gelişiminin çevre ve sağlık etkilerini protesto etmek için sokaklara, parklara, kampüslere ve diğer her türlü toplanma alanına çıktı. Daha önce petrol sızıntıları, fabrikalar, enerji santralleri, atık su, toksik atıklar, pestisitler, yaban hayatın kaybı ve soyu tükenen canlılar hakkında bireysel olarak mücadele veren gruplar, ortak bir hedef ve müşterek değerler doğrultusunda toplandı. Zengin ve yoksul, şehirli ve köylü, işçi ve işveren demeden her kesimden insanı bir araya getiren Dünya Günü, nadir görülen bir siyasi başarı olarak tarihe geçti ve bundan sonra atılan çeşitli yasal adımların da temelini oluşturdu. Daha 1970 bitmeden, ABD Çevre Koruma Ajansı kuruldu, Çevre Eğitimi Yasası, Mesleki Güvenlik ve Sağlık Yasası ile Temiz Hava Yasası çıkarıldı. İki yıl sonra Temiz Su Yasası, bundan bir yıl sonra Nesli Tükenen Canlılar Yasası ve bundan da kısa bir süre sonra Federal İnsektisit, Fungisit ve Rodentisit Yasası yürürlüğe girdi. Bu gelişmeler sayesinde milyonlarca insanın sağlığı ve yüzlerce canlı türünün nesli korundu.

1990 yılında, Dünya Günü’nün 20. yılı için çok daha geniş çaplı bir hazırlık yapıldı. 141 ülkeden 200 milyon insan, çevre sorunlarını dünya sahnesine taşıdı ve böylece, 1992’de gerçekleştirilen BM Rio de Janeiro Dünya Zirvesi’nin zemini hazırlandı.

1990’lardan itibaren ise her seferinde genişleyerek kutlanmaya devam eden Dünya Günü, küresel iletişimin temel taşı olan internet sayesinde, her yıl yüzlerce milyon Dünya vatandaşının dahil olduğu aktivitelere sahne oluyor. Özellikle son yıllarda, küresel ısınma ve iklim değişimi kavramlarının etrafında, asli hedefinin peşinden gitmeye, yani çevre kirliliği, temiz enerji, fosil yakıtlar ve insanoğlunun geleceğine dair farkındalık yaratmaya devam ediyor.

1970’lerde parlayan bu kıvılcım olmasaydı, iklim değişikliği, ozon tabakası, nesli tükenen canlılar gibi meselelerin uluslararası arenada tartışılmaya ve ülkelerin bu sorunlar etrafında çözüm aramaya başlaması, muhtemelen çok daha uzun sürecekti. Ayrıca, 2019 Time Yılın Kişisi ödülünü alan Greta Thunberg ve Dünya Günü’nün bu seneki teması olan iklim eylemleriyle, belki de hiç tanışmayacaktık.

Uluslararası çaba göstermeden, çevre sorunlarıyla başa çıkmanın mümkün olmadığını gösteren birçok kanıt bulunmakta. Örneğin, 1970’lerde İngiltere’de işleyen termik santrallerin yol açtığı azot oksit salımı, rüzgârlarla atmosferde taşınarak, Kuzey Avrupa’ya asit yağmuru, sis ve kar olarak düşmüş, Almanya ve İsveç’te ormanlar ve göllerin yok olmasına yol açmıştı. 1972’de, 113 ülke temsilcisi, Stockholm Bildirisi’ni imzalayarak (Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı), herkesin sağlıklı bir çevrede yaşamaya dair temel haklarını tanıdı. İşin ilginç kısmı, şu günlerde tam tersi bir tablo çizen ABD hükümeti, o yıllarda sağlam bir çevre savunucusuydu. Nixon döneminde, balina avcılığını yasaklamak, denizleri kirleten faaliyetleri engellemek ve yaban hayatı korumak için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Gelişmekte olan ülkeler ise bu konularda daha şüpheci davranmış, endüstrileşmelerine engel olma ihtimalinden dolayı böyle girişimlere uzak durmayı tercih etmiştir.

ABD’nin öncülüğünde, Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın (UNEP) temeli de 1972 yılında atılmıştır. Faaliyetleri ve başarısı tartışmalı olsa dahi, 80’li yıllarda ozon tabakasını korumak ve günümüzde kirlilik, biyoçeşitlilik, iklim değişikliği gibi konularda uluslararası çabaları organize etmek için çalışmaktadır. Ancak gelişmiş ülkelerin maddi desteğiyle çalışmalarını sürdürebilen UNEP’e, ABD’nin desteği ise her geçen yıl azalmış ve şu anda ekonomisi ABD ekonomisinin yirmide biri kadar olan Hollanda’dan bile %30 daha az finansman sağlamaktadır. ABD’nin önce doldurup, sonra da açtığı bu boşluğu, herhangi bir ülke kolay kolay dolduracak gibi görünmemektedir.

İşin tarihi ve siyasi boyutu bir yana, bir yandan Covid-19 salgını ile mücadele ederken, bakalım Dünya Günü’nün 50. yılında neler olacak.

Bu yılın temasını İklim Eylemi olarak seçen Dünya Günü Ağı, iklim değişikliğini küresel bir tehdit olarak görüyor ve bütün ülkeler ortak harekete geçmediği sürece insanlığı bir felaketin beklediğini iddia ediyor. 2015 Paris Anlaşması’na imza atan devletlerin, 2020 sonuna kadar bu anlaşmaya bağlılıklarını gösterecek daha somut adımlar atması gerektiğini hatırlatıyor ve bunun için tüm insanların ayağa kalkarak, sıfır-karbon bir gelecek için ortak hareket etmesini teşvik ediyor. Tabii ki bunun tek bir günle sınırlı kalmaması gerektiğini de vurgulayarak.

Büyük Küresel Temizlik, bu seneki Dünya Günü aktivitelerinden biri. Tarihin en büyük gönüllü etkinliği olacağı öngörülen eylemde, şehirler, yeşil alanlar ve sulardan milyarlarca parça plastiğin toplanması hedefleniyor. Etkinliği canlı bir harita üzerinden takip ederek, çevrenizdeki bir faaliyete katılabilirsiniz. Bunun için Dünya Günü Ağı’nın ilgili internet sitesine giriş yapmalısınız.

Ayrıca, doğa, çevre, iklim, ekoloji ve çeşitli diğer meseleler hakkında aklınıza gelen her türlü eğitim, bilgilendirme ve farkındalık artırma aktivitesini, Dünya Günü Ağı’nın internet sitesindeki harita üzerinde işaretleyerek, görünür hale getirebilirsiniz. Çevrenizde olup biten çalışmalardan da haberdar olabilir ve uygun gördüklerinize katılabilirsiniz. Bunun için Dünya Günü Ağı’nın internet sitesini ziyaret etmeniz yeterli.

Bunların dışında, Earth Challenge 2020 uygulamasını kullanarak (tabletler ve cep telefonlarında), bulunduğunuz bölgedeki çevresel verileri (şimdilik yalnızca hava kalitesi ve plastik kirliliği) ortak bir veritabanına aktarabilir, küresel bir bilim projesine katkı koyabilirsiniz. Bu uygulamaya da, yine Dünya Günü Ağı’nın internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

Aslında, tüm Dünya’nın gündemindeki pandemi meselesi, her şeyi biraz daha karmaşıklaştırıyor, çünkü halk sağlığı nedeniyle bir araya gelemeyen insanların nasıl eylemler düzenleyebileceği biraz tartışmalı.

Ayrıca, Dünya Günü eylemlerine doğrudan katılmasanız bile, kendi hayatınızda yapacağınız küçük (ve büyük) değişiklikler, tüm bu eylemlerin temelinde yatan nedenleri ortadan kaldırmaya yönelik faydalar sağlayacaktır:

• Daha az plastik tüketmek (özellikle pipet, naylon poşet gibi tek kullanımlıklar), daha az su tüketmek, daha az fosil yakıt tüketmek (daha az seyahat etmek ve toplu taşımayı tercih etmek)
• Yerel ekonomiyi desteklemek, yani büyük uluslararası marka zincirleri yerine mahalle esnafına para kazandırmak
• Yerel gıda üreticileri ve çiftçileri desteklemek, böylece küresel gıda sistemine daha az dahil olarak karbon ayak izini azaltmak ve aslında daha sağlıklı beslenmek
• Daha az atık çıkarmak, organik atıkları kompost yapmak, geri dönüştürülebilir atıkları ayrı olarak özel kumbaralara atmak (eğer çevrenizde atık noktası yoksa yerel yönetimden talepte bulunmak)
• Kısaca, daha bilinçli bir tüketici olmak, hatta tüketici olmak yerine türetici olmak, doğal çevre, doğal döngüler, doğal kaynaklar ve atıklar hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak.

Çevre meseleleri hakkında 1970’lerdeki coşkuya hâlâ sahip olup olmadığımız tartışılabilir. Fakat gezegen sağlığının geçen 50 yıl içinde daha iyiye gitmediği de ortada. Bireysel değişimleri küçümsememek gerektiğini, istediğimiz toplumsal değişimi yaratmanın elimizde olduğunu, daha bilgili, bilinçli, sağduyulu ve istikrarlı bir gelecek için herkesin üzerine düşeni yapması gerektiğini buradan biz de hatırlatmak isteriz.

Herkesin Dünya Günü kutlu olsun!