Ağaç Dikmeliyiz, Hem de Çok!

İklim değişikliği ile mücadelede, atmosferde sera etkisine sebep olan karbonun (özellikle karbondioksitin) nasıl yeniden toprak altında depolanabileceği hakkında yeni teknolojik öneriler gelmeye devam ederken, aslında bu işi en verimli şekilde yapan ağaçların (ve diğer çok yıllık bitkilerin) önemi göz ardı edilebiliyor. Yeni bir araştırma, kentsel ve tarımsal arazilere dokunmadan, dünya üzerinde ne kadar ağaç yetiştirilebileceğini hesapladı ve haritalandırdı. İlk defa yürütülen böyle bir çalışmanın verdiği rakamlara göre, 500 milyardan fazla ağaç barındıran, neredeyse 1 milyar hektar kesintisiz orman alanı yaratılabiliyor. Böylece, atmosferdeki karbon %25 oranında düşebiliyor, yüz yıl önceki seviyelere gerileyebiliyor!

Karbon salımının azaltılması ve atmosferdeki karbonun yakalanması, küresel ısınma ile mücadelenin iki başlıca kolu.

Salımın azaltılması, çok karmaşık siyasi, ekonomik, sosyolojik ve ideolojik temellerin sarsılmasını gerektiriyor. Dolayısıyla, bu amaçla imzalanan uluslararası Paris Antlaşması’na katılan ülkelerin hiçbiri, 2016’da verdiği sözleri yerine getirebilmiş değil.

Atmosferdeki karbonun yakalanarak sera etkisinin azaltılması içinse, pahalı ve/veya verimsiz teknolojik cihazlar gerektiren yaklaşımlar öneriliyor. Bunların bazıları deneme süreçlerine girmiş olsa da, uzun vadeli başarıları henüz kesinlik kazanmış değil.

Ayrıca, jeomühendislik adı altında, ısınmayı engellemek için uzayda veya atmosferde perde işlevi görerek güneş ışınlarının etkisini azaltacak çılgın fikirler de çıkmıyor değil.

Tüm bu teknolojilerin yanında, milyonlarca yıllık evrime dayanan en önemli teknoloji, yani fotosentezin gücü, göz ardı ediliyor. Ağaçlar, diğer tüm canlılardan daha fazla güneş ışığı yakalayabiliyor. Yalnızca tek bir ağaç, yılda 24 kilograma kadar karbon emebiliyor, 40 yaşına geldiğinde 1 ton karbonu atmosferden çekebiliyor.

Küresel ağaç restorasyon potansiyelini hesaplayan araştırma, yerleşim alanları ve tarım arazilerini etkilemeden, dünyada var olan ağaç örtüsünü üçte bir oranında artırabileceğimizi gösteriyor. Yalnız, karbon salımı bu ölçüde devam ettiği sürece, bahsedilen miktar her geçen gün azalıyor, çünkü ağaçların yetişmesine elverişli arazi miktarı da bununla birlikte azalıyor. Küresel ısınma, önümüzdeki 30 yıl içinde 1,5 derecelik artışla sınırlansa bile, bu miktar beşte bir oranında azalacak.

‘’Yaptığımız çalışma gösteriyor ki, iklim değişikliğinin en iyi çözümü orman restorasyonu’’ diyor araştırma ekibinin öncülerinden Tom Crowther. “Yeni ormanların oluşması onlarca yıl süreceği için, var olan ormanların korunması ve fosil yakıtların kısıtlanması da bir o kadar önemli” diye ekliyor. Fosil yakıt tüketen yeni tesisler açılmamalı ve eskilerinin bir kısmı da kapatılmalı, çünkü her yıl 40 milyar ton karbondioksit, fosil yakıtlar nedeniyle salınmaya devam ediyor. Bunun yanı sıra, her yıl net 10 milyar ağaç kaybediyoruz.

Söz konusu 1 milyar hektar ağaçlandırıldığı ve bu ağaçlar olgunlaştığı zaman, 225 milyar ton karbondioksit atmosferden çekilmiş olacak. Bu, insanlığın Sanayi Devrimi’nden itibaren atmosfere saldığı karbondioksitin (330 milyar ton) üçte ikisine denk geliyor.

Ekip, çeşitli ekosistemleri kapsayan 80 bine yakın uydu fotoğrafını inceleyerek, korunmuş orman alanlarındaki ağaç örtüsünü analiz etti. Bu verileri Google Earth haritalandırma yazılımı ile birleştirerek, dünyanın potansiyel ağaç örtüsü için bir model oluşturdu. Rusya, ABD, Kanada, Avustralya, Brezilya ve Çin gibi, doğal ağaç örtüsünün büyük bir kısmını zaten kaybetmiş olan ülkeler, bu potansiyel alanın yarısını barındırıyor sınırları içinde.

Ağaç dikmek için gelişmiş teknolojilere ve jeomühendislik projeleri gibi büyük bütçelere ihtiyaç yok. Herkes ağaç dikebilir. Bu sayede, karbon salımını azaltmak için zaman kazanabiliriz. Fakat insan eliyle oluşturulan ormanlar, ne kadar karbon yakalasa da, doğal, yaşlı ormanlar kadar yaban hayat ve biyoçeşitlilik barındırmıyor. Var olan örtünün korunması ve salımın durdurulması bu nedenle de önemli. Özellikle polen taşıyıcı böceklerin sağlığı için. Bu senenin başlarında, bir milyon canlı türünün tehlike altında olduğunu bildiren bir BM raporu yayımlanmıştı. İklim değişikliğinin, böcek çeşitliliği ve nüfusu üzerindeki olumsuz etkilerini paylaştığımız yazımıza ise buradan ulaşabilirsiniz.

Yeni sonuçlanan başka bir araştırma, dünyadaki potansiyel orman alanlarının niteliklerini (karbon, su, yaban hayat, vb.) değerlendirerek, en risksiz ve düşük bütçeyle kullanılabilecek ormanlaştırma alanlarını belirledi. Başta Afrika olmak üzere, Güneydoğu Asya ile Orta ve Güney Amerika’nın, en ideal restorasyon arazilerine sahip olduğunu ortaya koydu. (100 milyon hektarın üzerinde, yok olmuş tropikal yağmur ormanı bölgesi.)

Küresel ölçekte böylesine büyük bir ağaçlandırma projesinin başarılı olabilmesi için, yerel halkın katılımı her şeyin başında geliyor. Bunun birinci nedeni, yerel halkın coğrafyayı, iklimi, bitki ve hayvan çeşitliliğini ve bunların hem ekonomik hem de ekolojik değerini iyi biliyor olması. Yani restorasyon için elzem bilgiler, yerel halkın geleneklerinde yatıyor.

Ayrıca, ormanlaştırma projelerinde karbon yakalamak dışında ekonomik işlevlere de ihtiyaç var. Yeni oluşturulan tropikal bir ormanın gölgesinde kahve ve kakao gibi ekonomik değeri yüksek ürünler yetiştirilebilir. Çok yıllık bitkilere odaklanan tarımsal ormancılık (agroforestry), karbon yakalarken ekonomik çıktılar da sağlayan bir yaklaşım olarak yaygınlaştırılabilir. Böylece yerel halkın katılımı garanti altına alınır.

Araştırmacılar, ormanlaştırma çalışmalarının iklim değişikliğiyle mücadelede faydalı olduğunu öngörüyor, fakat tam olarak nasıl bir etkide bulunacağını bilemiyordu. Crowther, ‘‘Başımızı döndüren esas gerçek, olayın ölçeği. Yeniden ormanlaştırmanın, iklim değişikliğiyle mücadelede ilk 10 çözüm içinde yer alacağını düşünüyorduk, ama bu bulgulardan sonra, diğer tüm önerilerden daha faydalı olacağını biliyoruz’’ diyor. ‘’Devletler, ulusal iklim değişikliği stratejilerine, orman restorasyonu projelerini mutlaka dahil etmeliler.’’

Sivil toplum örgütleri ve yerel girişimler de her ölçekte desteklenmeli. Bir Trilyon Ağaç Kampanyası, dünya çapında topluluklar ile birlikte çalışarak, şimdiye kadar 13,6 milyar ağaç dikmeyi başardı. Geçen sene Hindistan’da yürütülen devlet destekli bir proje, 1,5 milyon gönüllü vatandaş sayesinde, yalnızca 12 saat içinde 66 milyon fidan dikilmesini sağladı.

Crowther Lab internet sitesinde, dünya üzerindeki herhangi bir noktayı görüntüleyerek, orada ne kadar ağaç yetişeceği ve bu ağaçların ne kadar karbon yakalayabileceğini hesaplayan bir uygulama var.

Orman yangınlarının ciddi hasar verdiği sıcak yaz günlerinde, bu dünya için herkesin yapabileceği en iyi şey, ağaç dikmek.