Stradivarıus Kemanların Sırrı

Müzik enstrümanı üretmek, birçok farklı uzmanlık gerektiren ve kimilerine göre dünyanın en hassas işlerinden biri. Klasik müzik ile biraz ilgilenen herkes, meşhur keman üreticisi Stradivarius’un adını duymuştur. Stradivarius’un yanı sıra, Guarneri gibi ünlü kemanların sesini bu kadar eşsiz yapan şeyin ne olduğu da yıllardır araştırılıyor. Biyokimya profesörü Joseph Nagyvary, ilk defa 1976’da, bu enstrümanları eşsiz kılan şeyin yalnızca ahşabın kalitesi ve işçiliği değil, enstrümanın yapımı sırasında ağacı korumak için kullanılan ağır kimyasal maddeler olduğunu iddia etmişti. Bu iddiası, yeni yürütülen deneyler sayesinde, geçtiğimiz ay onaylandı.

Joseph Nagyvary, yalnızca temel eğitim almış ve herhangi bir bilimsel eğitimi olmayan Stradivari’nin, bu kadar eşsiz enstrümanlar yapabilmeyi nasıl başardığını hep merak etmiş.  2006 yılında, Stradivarius ve Guarneri kemanlarını tamir eden ustalardan, epeyce de yalvararak, çok minik ahşap örnekleri temin etmeyi başarmış. Ve yapılan ön analizlerde, bu ahşapların boraks, florür, krom, çinko, bakır, şap ve demir tuzları gibi çeşitli kimyasallara ağır biçimde maruz bırakıldığı ortaya çıkmış. Nagyvary’e göre, boraksın koruyucu özelliği çok eskiden beri biliniyor, örneğin, Antik Mısır’da mumyalama işlemlerinde kullanılmış. Keman yapımcılarının bu tip koruyucular kullanmasının sebebi de, o dönemde oldukça yaygın olan ahşap kurtları. Genelde kraliyet ailesi mensuplarının satın aldığı kemanların birkaç yıl içinde tahta kurtları tarafından delik deşik edilmesini herhalde kimse istemez. Ve tabii ki her enstrüman yapımcısının kendine ait özel koruyucu formülleri var. Muhtemelen, bu formüllerin, enstrümanın sesine eşsiz bir özellik kattığının da farkındalar. O dönemler patent diye bir şey yok ve enstrümanın yapımında hangi kimyasal maddelerin kullanıldığını laboratuvar analizleri olmadan öğrenmek de mümkün değil. Sanılanın aksine, enstrümanı dış etkenlerden korumak için kullanılan verniğin, ses kalitesi üzerinde çok belirleyici bir etkisi yok.

1644 ile 1737 yılları arasında yaşamış olan usta keman yapımcısı Antonio Stradivari, hayatı boyunca yaklaşık 1.200 keman yapmış ve bunları da genelde zengin müşterilerine satmış. Günümüzde bilinen Stradivarius keman sayısı yaklaşık 600 ve her birine 10 milyon dolara kadar değer biçiliyor. Aynı dönemde yaşamış Guarneri del Gesu ise, hayatta olduğu süre içinde Stradivari kadar şanslı değilmiş, fakat onun da kemanları şu anda aynı derecede değerli kabul ediliyor. Yaklaşık 200 yıldır, bu kemanların kalitesiyle boy ölçüşebilen başka herhangi bir üretici çıkmamış.

Bu koruyucu kimyasalların ses kalitesine olumlu etkilerini öğrenmek için ise daha fazla araştırma yapılması gerektiğini söylüyor Nagyvary. Yalnızca Stradivari ve Guarneri değil, Altın Çağ olarak kabul edilen 1660 ile 1750 yılları arasında İtalya’nın Cremony bölgesinde imal edilmiş diğer kemanların da incelenmesi gerekiyor. Bunun için dünyanın en iyi keman tamircileri ile bilim insanları iş birliği yapmalı ve bunu muhtemelen boş zamanlarında hayır için yapmaları gerekeceğini belirtiyor. Eğer başarırlarsa, bu hem sanat tarihçiler hem de enstrüman yapımcıları için büyük bir heyecan kaynağı olacak.