Alfa Kurt Diye Bir Şey Yok mu?

Kurt sürülerinde alfa erkek ve alfa dişi kavramını belki de bilmeyenimiz yoktur. Avlanmaktan beslenmeye ve çiftleşmeye kadar sürü içindeki her türlü faaliyette bu önderlerin sözü geçtiği ve bu egemenliğe meydan okuyan daha genç bireylerin ciddi bir kavgayı göze alarak neticede muhtemelen sürüden uzaklaşmak zorunda kalacağını düşünürüz. Bilim insanları, popüler kültürde sağlam bir yer edinmiş bu olgunun aslında vahşi doğada yaşayan özgür kurt sürülerinde gerçeği yansıtmadığını söylüyor.

Kurtlarda alfa kavramının ortaya çıkmasına yol açan çalışmalar, 1940’lı yıllarda İsviçre’deki Basel Hayvanat Bahçesi’nde tutsak kurtlar üzerinde davranış incelemeleri yapan Rudolf Schenkel’in gözlemlerine dayanıyor. Yaklaşık 10 kadar hayvanın küçük bir alanda tutulduğu ortamda, Schenkel, ‘‘Hemcinsleri arasında her türlü rekabeti baskılayan alfa bireyler, bu sayede sosyal konumlarını korumaya çalışır” diyor. En güçlü dişi ve erkek birey çift olur ve zaman içinde hiyerarşide değişiklik yaşanabilir.

Aslına bakarsanız, Schenkel yabanda yaşayan sürülerin tek eşli bir çift kurt ve bir-iki yaşındaki yavrularından oluşabileceğini de belirtmiş, fakat bu iddiası gözden kaçmış.

Dünya’nın en ünlü kurt araştırmacılarından David Mech’in 1970 yılında yazdığı Kurtlar: Nesli Tehlikedeki bir Türün Ekolojisi ve Davranışları (The Wolf: Ecology and Behavior of an Endangered Species) kitabı, alfa birey kavramının bu kadar yaygınlaşmasında önemli bir rol oynamıştır. Zaman içinde araştırmalar çoğaldıkça bunun doğadaki özgür kurtlar için gerçeği yansıtmadığını fark etmiş ve kitaptaki bilgiler çağdışı kaldığı için yayın evine kitabın yeni baskı yapmaması gerektiğini belirtmiş olsa da, yayıncılar memnun olsa gerek, kitap hâlâ basılıyor.

Hayvanat bahçesindeki tutsak kurtlar üzerinde benzer davranış araştırmaları yapan diğer bilim insanları da, kurtların çok otoriter canlılar oldukları ve neredeyse askeri düzende bir hiyerarşi içinde yaşadıklarını iddia etmiştir.

Bu bilginin, kurtların yakın akrabası olan köpeklerin davranışlarında da geçerli olduğunu düşünen askeri köpek eğitmenleri, böylece eğitim çalışmalarında cezalandırma yöntemini benimsemiştir. Yani sürü içinde yanlış bir şey yapan bireye, ‘‘kimin alfa olduğunu göstermeniz gerektiği’’ düşünülmüştür. Neyse ki, bu yaklaşım 2000’li yıllarla birlikte değişmeye başlamış ve cezaya değil, ödüle dayalı pozitif eğitim teknikleri yaygınlaşmaya başlamıştır.

David Mech, 1999 ve 2000 yıllarında yayımladığı iki makalesinde, kurt sürülerinin örgütlenme biçimine dair bu yanlış anlaşılmayı düzeltmeye çalışmış. 13 yıl boyunca yaz aylarını Kanada’daki Ellesmere Adası’nda geçirerek kurtlarla yakın temas kurmayı başarmış. Özellikle bir kurt sürüsüne iyice yaklaşmış, kurtları kendi varlığına alıştırarak yalnızca birkaç metre mesafeden inceleme yapabilmiş.

Gözlemlerine göre, daha önce alfa çift olarak adlandırdığı sürü önderleri, aslında sürüdeki diğer kurtların anne ve babası. Doğal olarak da sürünün faaliyetlerine liderlik yapıyorlar. 13 yıl boyunca, sürünün egemenliğini ele geçirmeyi amaçlayan tek bir kavgayla karşılaşmadığını belirtiyor. Yavru kurtlar, anne ve babaları ne derse onu yapıyor. Hem ebeveynler hem de yaşı daha büyük kardeşler, yemek az olduğu takdirde en küçük yavruların da yeterince beslenmesini sağlıyor.

Norveç’in yaban kurtları üzerinde yapılan araştırmalar da benzer sonuçlar gösteriyor. ‘‘İskandinavya’daki tipik bir kurt sürüsü, iki ebeveyn ve ortalama dört tane bir yaşında yavrudan oluşuyor’’ diyor Norveç Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Bölümü’nde görevli Barbara Zimmermann. Birbirini bulan bir dişi ve bir erkek kurt, önce yaşam alanlarını belirliyor ve işaretliyor, çiftleşmeden sonra da yalnızca yavrular henüz ini terk edemeyecek kadar küçükken yemek aramak için birbirinden ayrılıyor. Kurtların tek eşli olduğunu ve birbirlerinden neredeyse hiçbir zaman fazla uzaklaşmadan, eşlerden biri ölünceye kadar tek eşli yaşadıklarını belirtiyor Zimmermann.

Yavrular genelde bir yaşına gelince kendi alanlarını belirlemek için yuvayı terk ediyor, ki bu da genelde yeni kardeşlerin doğduğu döneme denk geliyor. Fakat bazen ailelerinin yanında bir-iki yıl daha geçirebiliyorlar. Veya kısa süreli ayrılıklardan sonra yeniden sürüye dönebiliyorlar. Ayrıca, kurtların devamlı beraber hareket eden ve birlikte avlanan gruplar olmadığı da belirtiliyor. Yavrular iyi avcılar olmadığı için, avlanma işini ebeveynler üstleniyor.

ABD’deki kurt sürüleri ise biraz daha farklı hareket edebiliyor. Yellowstone Ulusal Parkı’nda çekilen görüntüler, bir ile üç yaş arasında birkaç yavrunun ebeveynlerle bir arada yaşadığı ve avlandığını gösteriyor. ‘‘Eğer’’ diyor Zimmermann, ‘‘belirli bir bölgedeki kurt popülasyonu yoğunlaşırsa, sürülerdeki birey sayısı da artıyor.’’ Yavrular yuvadan ayrılmak için acele etmiyor, dolayısıyla son dört yıl içinde doğmuş yavrular bir arada bulunabiliyor. David Mech’in 1999’da yayımladığı makalede, nadiren dişi yavruların babalarıyla çiftleştiği belirtiliyor. Bu durumda, esas anne ve babaya alfa demenin mümkün olduğunu da ekliyor. ‘‘Burada terminolojiye çok takılmamak lazım, çünkü bu, alfa, beta ve omega gibi bireylerin olduğu katı hiyerarşik bir düzeni ifade etmiyor.’’

Özetlersek, kurt sürülerinin çekirdek insan ailelerinden çok farklı bir sosyal düzene sahip olmadığı söylenebilir. Hayvanat bahçelerindeki tutsak kurtların yavruları zamanı geldiğinde sürüyü terk edemedikleri için küçük bir alanda sayının artması, rekabeti de artırıyor. Bu sebeple vahşi doğadaki akrabalarından daha farklı davranış biçimleri geliştirebiliyorlar. Egemenliğini korumak için daha agresif davranan alfa dişi ve erkeklerin ortaya çıkması böyle açıklanabilir.

Alfa kurt terimi artık bilim insanları tarafından pek sık kullanılmıyor. Fakat halk arasında iyice oturmuş bir kavram. Mech’e göre, yeni bir bilimsel araştırmanın tamamen yerleşmesi için üzerinden 20 yıl geçmesi gerekiyor. Belki alfa kurt kavramı için de aynı şey geçerli olabilir.