Süperağır elementlerin artık hepsi isimli
Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği’nin (International Union of Pure and Applied Chemistry – IUPAC) geçtiğimiz yıllarda keşfedilen “transaktinit” ya da “süperağır” elementlerden geçici isimleriyle duran son dördüne de önerdiği isimler kabul görürse, şimdilik bilinen doğal ve yapay 118 elementten oluşan Periyodik Tablo’da isimsiz element kalmayacak.
Atom ağırlıkları (çekirdeklerindeki proton sayısı) 104’ten başlayan bu elementlerin hepsi radyoaktif ve bozunmadan ancak birkaç saniye ya da saniyenin çok küçük kesirleri kadar var olabiliyorlar. IUPAC bozunmadan varlığını 10-14 saniye (saniyenin 10 trilyonda biri) kadar sürdürebilen çekirdekleri element sayıyor. Bu, atom çekirdeğinin bir elektron bulutu oluşturabilmesi için geçen süre. Fazla pratik kullanımı olmayan bu elementler, atom çekirdeklerinin yapılarının daha iyi anlaşılabilmesi için ağır elementlerin güçlü hızlandırıcılar içinde birbirleriyle çarpıştırılmasıyla elde ediliyorlar. Bilimciler, bu kararsız ve çok kısa ömürlü elementlerin ötesinde “kararlılık adası” denen bir dizge halinde henüz keşfedilmemiş çok ağır ve çok uzun ömürlü elementlerin varlığına inanıyorlar. (Bkz: Süperağır Element Koşusu Son Düzlükte)
Dünyada az sayıda laboratuvarda çok küçük sayılarda (birkaç atom kadar) elde edilebilen bu elementler, çatışan keşif iddiaları, uzun doğrulanma ve isimlendirme süreçleri nedeniyle resmi adlarına kavuşuncaya kadar IUPAC tarafından sistematize edilmiş Latince ve Yunanca sayılarla adlandırılıyorlar (Örn, Element 109 – Un (1)+Nil (0)+ Enn (9)+ nium = Unilennium. Daha sonra nükleer fisyonu keşfedenlerden Avusturyalı kadın fizikçi Lise Meitner’in anısına Meitnerium diye adlandırıldı).
IUPAC, bir Japon ekibi tarafından keşfedilen 113. elemente (geçici adı Ununtrium) Japonca “doğan güneş’in ülkesi” (Nippon [nihon okunuyor]) demek olan nihonyum (Nh) adını önerdi.
115. elemente (Ununpentium) önerilen isim moskovyum (Mc) (Moskova yakınlarındaki Dubna kasabasında bulunan Birleşik Nükleer Araştırmalar Enstitüsü’nde [JINR], ABD’nin Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı araştırmacılarının katkılarıyla keşfedildiği için).
117. element (Ununseptium) için IUPAC, süperağır elementlerin keşfine katkılarda bulunan Ridge Ulusal Laboratuvarı ile Vanderbilt ve Tennessee üniversitelerinin bulunduğu Tennessee eyaletinin onuruna tennesin (Ts) adını önerdi.
Yine JINR ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı’nın işbirliğiyle keşfedilen 118. elemente de (Ununoctium) bu alandaki öncü çalışmaların sahibi Yuri Oganessian’ın onuruna oganesson (Og) adı önerildi.
IUPAC tarafından dünya kamuoyuna sunulan isim önerileri, kasım ayında sona erecek beş aylık askı süresi içinde ciddi bir itirazla karşılaşmazlarsa kesinleşmiş olacak.
REFERENCES
- 1. “Four new element names are on the table”, ScienceOnline, 8 Haziran 2016
- 2. “Names recommended for elements 115, 117 and 118”,DOE/Lawrence Livermore National Laboratory, 8 Haziran 2016
- 3. https://en.wikipedia.org/wiki/Transactinide_element