Yepyeni Kök Hücreler Geliyor!

Vücudun orijinal ham maddeleri olan kök hücreler, neredeyse tüm diğer hücre türlerine dönüşebilme yetenekleri nedeniyle artık birçok terapötik tedavinin anahtarı. Özellikle de hasarlı veya hastalıklı hücrelerin kök hücrelerden üretilen sağlıklı hücrelerle değiştirilmesini temel alan rejeneratif tıp için büyük önem taşıyorlar.

Bilim insanları 15 yılı aşkın bir süredir kök hücre oluşturmak için erişkin vücut hücrelerini -özellikle de deri hücrelerini- kullanabiliyorlar. 2006 yılında Shinya Yamanaka ve Kazutoshi Takahashi, somatik hücreleri embriyonik kök hücrelere benzer davranacak şekilde yapay olarak yeniden programlamanın mümkün olduğunu gösterdi. Araştırmacılar bunu, “Yamanaka faktörleri” olarak adlandırılan dört spesifik geni olgun hücrelere ekleyerek başarmıştı. Elde edilen hücrelere indüklenmiş pluripotent kök hücreler (iPS hücreleri) adı verildi.

Bu teknik, bilim insanlarının vücuttaki her hücre tipini üretmek için kullanılabilecekleri neredeyse sınırsız sayıda kök hücre yaratmanın yolunu sağladı ve Yamanaka bu çalışmasıyla 2012 yılında Nobel Ödülü aldı. Bu gelişme büyük heyecan yaratmış olsa da iPS hücreleriyle ilgili bir sorun vardı: Her zaman tam olarak embriyonik kök hücreler gibi davranmıyorlardı. Elde edildikleri hücrelerin biyolojik “hafızalarını” korumaya devam ediyorlardı ve embriyonik kök hücrelerden işlevsel farklılıklar gösterme potansiyeline sahiptiler. Bu durum, dönüştükleri hücrelerin de işlevini etkiliyor ve tedavi amaçlı kullanımlarını sınırlandırıyordu.

Avustralya’dan kalabalık bir grup bilim insanı, geçtiğimiz günlerde Nature dergisinde yayımladıkları makalede, bu sorunun üstesinden gelecek yeni bir teknik geliştirdiklerini duyurdular.  “Transient- naïve-treatment (TNT) yeniden programlama” adını verdikleri teknik, embriyo gelişiminin erken evrelerinde gerçekleşen yeniden programlama sürecini taklit ediyor ve bu süreçte olgun hücrelerin hafızasını siliyor, böylece onları embriyonik kök hücrelere daha benzer hale getiriyor -hem moleküler hem de işlevsel olarak. Yeni yöntemle üretilen iPS hücreleri, standart yöntemle üretilenlere kıyasla, nöron öncülleri de dahil olmak üzere bir dizi değişik hücre tipine daha iyi farklılaşabilmiş. Harry Perkins Tıbbi Araştırma Enstitüsü ve Batı Avustralya Üniversitesi’nden Ryan Lister, “TNT yeniden programlamanın hücre tedavileri ve biyomedikal araştırmalar için yeni bir mihenk taşı olacağını ve gelişmeleri önemli ölçüde ilerleteceğini tahmin ediyoruz” diyor.

Yeni tekniğin özellikle hastalık modellemeleri, ilaç taramaları ve hücre temelli tedaviler gibi biyomedikal kullanımlar açısından önemli etkileri olması bekleniyor. Diyabet tedavisi için pankreas hücreleri, bağışıklık için T-hücreleri ve Parkinson için dopaminerjik nöronlar üretmek bunlardan sadece birkaçı.

Kök hücre nakilleri şu anda anemi, diyabet, kalp-damar hastalıklar, otoimmün hastalıklar, Alzheimer ve Parkinson, ayrıca lösemi ve lenfoma dahil birçok kanserin tedavisinde kullanılıyor.