#

Uyumak için Beyne İhtiyacınız Yok

Bilim Dalları
Etiketler

Uykunun “mucizevi” bir durum olduğu söylenir hep. Biz uyurken beynimiz bakımını yapar, hafızasındakileri süzgeçten geçirir, bir emriyle vücudumuz toksinlerinden arınır ve yeni bir güne hazırlar kendini. Biz dahil beyin sahibi tüm hayvanların “mola”ya ihtiyacı olduğunu biliyoruz. Yeni araştırma ise denizanalarının dahi uyuduğunu söylüyor. Hatta bazılarımız gibi uyanırken zorlanıyorlar bile. Hayvan aile ağacımızın en altlarında yer bulan bu canlıların uyuyor oluşu, uyku kabiliyetinin bildiğimizden daha erken evrildiğini gösteriyor.

Buradan hareketle bazı bildiklerimizin üstünü çizmemiz gerekebilir. Mesela, uyku için merkezi sinir sisteminin gerekliliğini…

Üç Genç Merak Eder ve Olaylar Gelişir

Hikâye şöyle başlıyor. Kabaca, “Balıkların, böceklerin, sineklerin, kurtçukların ve her nevi hayvanın sinir hücreleriyle uyku sürecini koordine edebilmesi için öyle ya da böyle beyin sahibi olması gerekir” bilgisinden yola çıkan Caltech (California Teknoloji Enstitüsü) mezunu üç genç, beyni olmayan ama halka biçimli sinir sistemine sahip basit bir denizanasının da uyuyabildiğini görmek istemiş. Bu üç gencin adı: Ravi Nath, Claire Bedbrook ve Michael Abrams.

Üç genç çalışmak için Cassiopea denizanalarını seçiyorlar. Uyku halinde kıpırtısız, vantuzları yukarı dönük, asılıymışçasına sığ tropikal sularda salınan Cassiopea türü denizanaları, pek çok denizanası türünden farklı olarak vücutlarında besin sağlayan suyosunlarını misafir ediyorlar. Tıpkı mercanlar gibi…

Uyku araştırması için özel akvaryumlar yaptırıyorlar ve kamera sistemiyle 23 denizanasını bir hafta boyunca gece gündüz izliyorlar. Hayvancıkların nabızları gün boyu dakikada 60’ken, geceleri dakikada 39’a düşüyor. Bu düşük nabzın uyku kaynaklı olup olmadığını anlamak için yerlerini değiştiriyorlar –en sevdikleri yer su tankının dipleriymiş. Denizanaları bu yer değişimine hemen cevap vermiyorlar. Hatta sabah sersemliği yaşıyorlar uyandıklarında. Ancak belli bir süre sonra hemen eski yerlerine, yani akvaryumun diplerine gidiyorlar.

Çok mu Lazım?

Peki bizim gibi uyku ihtiyacı duyuyorlar mı bu şeffaf ve yumuşak kardeşlerimiz? Bunu anlamak için haince bir plan yapıyor üç genç. Bazılarının uykusunu 20 dakikada bir su fışkırtarak bozuyorlar. Ertesi sabah bu işkenceye maruz kalmış denizanalarının pek hareketli olmadıklarını görüyorlar. Ancak bir sonraki gün tamamen toparlanıyorlar. Son olarak, araştırmacılarımız denizanalarına melatonin veriyorlar. Uykuyu tetikleyen bu maddeyle denizanaları kendinden geçiyor. Araştırma raporlarına göre, “Aynı bizim gibi uyuyorlar.”

Bu işten şüphelenen bilimciler de var. Sinirbilimci Anders Garm, “Bu davranışı açıklayan uykudan ziyade başka bir mekanizma olmalı” diyor. Ama çoğunluk Caltech’lilerle hemfikir.

Araştırmanın söylediği bir diğer şey de şu: Uykuya ihtiyaç duyan sadece beynimiz değil. Bağımsız sinir hücreleri de uyku istiyor.

Bir sonraki araştırma konuları şimdiden belli gibi: Bakalım süngerler de uyuyor mu? 

REFERENCES

  • 1. http://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(17)31023-0
  • 2. http://www.sciencemag.org/news/2017/09/you-don-t-need-brain-sleep-just-ask-jellyfish