#

Hay Bin Yıldız!

Bilim Dalları
Etiketler

Gökyüzüne baktığımızda yıldızları görebiliyorsak, şanslıyız. Şehir ışıklarından yıldız ışıklarını göremiyoruz diyorsanız, gündüzleri Güneş ile avununuz. Kendisi 4.603 milyar yıldır parıl parıl parlıyor; ışık yayıyor.

Bunca ışık boşa gitmedi tabii. Hatta, Evren’in 13,7 milyar yıllık tarihi boyunca bütün yıldızların yaydığı ışık da boşa gitmedi. Bu ışığı gökbilimciler ölçtü. Sonuç: 4 x 1084 foton, yani ışık partikülü. Bu da, Güneş’in 100 milyar trilyon yıl boyunca yayacağı foton miktarına eşit. Gerçi o kadar uzun süre parlayamayacak Güneş; 5 milyar yıllık ömrü kaldı.

Ölçülen yıldız ışıkları sayesinde gökbilimciler geçtiğimiz 11 milyar yıl boyunca gerçekleşen yıldız oluşumlarının zaman çizelgesini oluşturabilecekler, ki ilk yıldızın oluşumu da 11 milyar yıl öncesine gidiyor.

Parlak yıldız toza karşı

Geceleri gökyüzü bize ne kadar karanlık gelse de, aslında çok çok eskiden parlamış yıldızların uzun zaman önce yaydığı ışığı barındırmaya devam ediyor. Gökbilimciler bunları “ekstragalaktik fon ışığı” (EBL – extragalactic background light) olarak tanımlıyor. Bu parıltı da sadece yıldızların ürettiği foton parçacıklarını yansıtıyor.

Çoğu yıldız tozlu bir atmosferde oluşuyor. Işıklarının çoğu da tozlar tarafından emiliyor. EBL’nin içeriğindeki fotonlar ise tozdan kurtulabilmiş ve uzayın derinliklerine doğru yol alabilmiş şanslı parçacıklar. Evren gayet kocaman olduğundan, kaçabilen ışıklar da ancak 60 watt’lık bir ampulü 4 kilometre öteden gözümüz ne kadar seçebilirse o kadar görünüyor.

“60 watt’lık bu ışık o kadar sönük ki, en güçlü teleskoplarla bile tespit etmek zor” diyor astrofizikçi Marco Ajello; araştırmanın yazarlarından kendisi.

Evren ne kadar hızlı büyüyorsun?

Ajello ve ekibi, yıldız ışıklarını ölçebilmek için Fermi Gama Işını Uzay Teleskobu’nun 10 yıllık verilerini kullanmış. Bu sırada bir gama ışını patlaması ve ışıkları Dünya’ya 0,2 ila 11,6 milyar yıl önce ulaşmış olan 739 blazar (süper kütleli kara delik) gözlemlemiş. Buradan hareketle gama ışınlarının EBL’deki fotonlarla çarpışarak ne kadar emildiğini ya da başkalaştığını hesaplamışlar.

“Bütün bunlar galaksilerin ve yıldızların Evren’in tarihindeki yerini ve oluşumunu anlamamıza yardımcı olacak” diyor Ajello. “Mesela Evren’de en yoğun yıldız oluşumu 10 milyar yıl önce yaşanmış. Yani, Büyük Patlama’dan yaklaşık 3 milyar yıl sonra. Evren’in ne hızla büyüdüğünü de bu ölçümler sayesinde belirleyebileceğiz.”²

REFERENCES

  • 1. https://www.sciencenews.org/article/astronomers-have-measured-all-starlight-ever-emitted
  • 2. http://science.sciencemag.org/content/362/6418/1031