Filler Dişlerini “Koruyor”

1970’lerin sonlarında başlayan ve 1992’de sonlanan Mozambik iç savaşının ekonomik maliyetini karşılamak için sürdürülen yasadışı avcılık nedeniyle, Gorongosa Milli Parkı’ndaki fil nüfusunun %90 oranında azaldığı düşünülüyor (şu anda 1 kg fildişinin fiyatı yaklaşık 3000 USD). Bir zamanlar binlerce filin özgürce dolaştığı bölgede, 2000’li yılların başlarında yalnızca 200 civarında fil kalmıştı. 21 Ekim 2021’de Science Dergisi’nde yayımlanan bir araştırmaya göre, dişleri nedeniyle avlanan bu muazzam memelilerin genetik olarak bu yönde evrimleşmeye başladığına dair kanıtlar sunuldu.

Dişler, filler için önemli. Doğumdan sonraki bir yıl içinde, bebek fillerin ağzındaki süt dişleri dökülüyor ve yerini bu üst kesici dişlere bırakıyor. Ağaç kabuklarını soymak, suya ulaşmak veya bitki köklerine ulaşmak için toprağı kazmak ve diğer fillerle mücadele etmek için bu dişlere ihtiyaçları var. Ayrıca, filler yaşadığı müddetçe dişleri de büyümeye devam ediyor.

Savaştan önce, Gorongosa’daki dişi fillerin yaklaşık %18,5’i doğuştan dişsizdi. Tabii ki bu bireyler avcılar için pek çekici olmadığından, yapay bir seçilim yoluyla bu özelliğin yavrulara aktarıldığı düşünülüyor, çünkü savaştan sonra doğan 91 dişi filin %33’ü doğuştan dişsiz. Princeton Üniversitesi’ndeki evrim biyologlarının matematik modellerine göre, dişi bireylerin seçici olarak avlanmasıyla, dişsiz doğan yeni yavruların sayısı arasında bir ilişki var. 2008 yılında Zambiya’nın Güney Luangwa Milli Parkı’nda yürütülen başka bir araştırmada ise, dişsiz dişi fillerin oranı 1969 yılında %10,5 iken, 1989’da, yani fildişi savaşlarının en yoğun olduğu dönemde, bu oranın %38,2’ye çıktığı belirlenmiş.

Daha önce de avcılık nedeniyle hayvanların yalnızca birkaç nesil içinde değişebildiğini gösteren bazı çalışmalar yürütülmüştü. Boynuzu için avlanan bazı hayvanların daha küçük boynuzlar geliştirmesi gibi. Fakat buna benzer olayların genetik sebepleri hakkında fikir yürütmek oldukça güç, çünkü avcılık baskısıyla yaşanan değişimi, iklim değişimi gibi diğer etkenlerden ayırmak zor.

Araştırmacılar, fillerdeki bu değişimin yalnızca dişi bireylerle sınırlı olduğunu fark etmiş ve böylece dişilerde baskın, ama erkeklerde ölümcül bir X kromozomu mutasyonundan şüphelenmiş. Dişi olan ve olmayan fillerin genomunu inceleyen araştırmacılar, insanlarda da kesici dişlerin gelişimiyle ilişkilendirilmiş iki sorumlu gen tanımlayabilmiş: AMELX ve MEP1a. Bu değişimin ise avcılıktan kaynaklandığını gösteren güçlü kanıtlar olduğu belirtiliyor.

Tüm bunların, fil popülasyonları için daha başka sonuçlar da doğuracağı düşünülüyor. Dışkılarda DNA taraması yapan araştırmacılar, dişi olan fillerle dişi olmayan fillerin farklı bitkilerle beslendiğini belirlemiş. ‘‘Fillerin beslenme düzenindeki bu değişim, yaşam alanlarındaki tüm bitki örtüsü üzerinde uzun vadeli bir değişime yol açabilir’’ diyor araştırmacılardan Robert Pringle. Ayrıca, söz konusu genler erkek bireyler için ölümcül, yani doğan fillerin büyük bir kısmı dişi, dolayısıyla fillerin nüfus artışı da bu sebeple kısıtlanabilir. Yani, savaş sırasında işe yarayan bir özelliğin, daha sonraki dönemlerde ciddi bir bedeli olabilir.