Düşünce Gücüyle Yazı Yazabilir miyiz?

Beyin-makine arabirimlerinin adını (brain-machine interfaces, BMI) son yıllarda sık sık duymaya başladık. Beyin sinyalleriyle makineleri kontrol etme potansiyeline dayanan bu teknoloji, özellikle Elon Musk’ın kurucularından olduğu Neuralink adlı şirketin yürüttüğü çalışmalarla, popüler bilim gündeminde de çarpıcı gelişmeler ve tartışmalara sebep oluyor. Ucu bilim kurguya uzanan çeşitli senaryolar heyecan yaratadursun, bu alanda çalışan bazı araştırmacılar insanların hayatını kolaylaştıracak elle tutulur sonuçlar elde ediyor. Bunlardan biri, fiziksel engelli insanların düşünce gücüyle yazı yazmasını sağlayan yeni bir BMI yaklaşımı. Bu, temel anlamda çok yeni bir fikir olmasa da Stanford Üniversitesi araştırmacıları daha önce denenmemiş bir yönteme, el yazısına odaklanarak, engelliler için epey hızlı çalışan bir iletişim teknolojisinin kapısını araladı.

İnsan beyni, yürümek ve yazı yazmak gibi çeşitli fiziksel hareketleri gerçekleştirirken sinir sistemi aracılığıyla bedenin ilgili bölgesine sinyaller gönderir. Bir hastalık veya kaza nedeniyle hareket özgürlüğünü kaybeden bir insan bu fiziksel hareketleri gerçekleştiremese de, beyindeki sinirsel faaliyette bir değişiklik olmaz. Yani beyin yine bedene aynı sinyalleri göndermek için çalışır fakat sinir sistemindeki hasar nedeniyle bu sinyaller kaslara ulaşamaz. BMI üzerine çalışan araştırmacılar, çeşitli fiziksel hareketleri sağlayan sinir sistemi faaliyetlerinin beynin hangi bölgesinde gerçekleştiğini haritalandırarak, bu sinyalleri doğrudan makinelere iletmenin, böylece ‘‘düşünce gücüyle’’ çeşitli fiziksel hareketleri gerçekleştirmenin yollarını keşfediyor.

Deneye katılan boyundan aşağısı felçli bir hastanın beyninde el ve kol hareketlerini yöneten bölüme küçük bir hap boyunda iki küçük algılayıcı çip yerleştirildi ve hastanın kâğıt kalem ile yazı yazdığını düşünmesi istendi. Bu işlem için oluşturulan özel bir bilgisayar algoritması ise, beyinde ayrı ayrı harfler için gerçekleşen sinirsel faaliyetleri tanımlamayı başardı. Böylece, eliyle yazdığını kafasında canlandıran 65 yaşındaki hasta, dakikada 90 karakter hızıyla iletişim kurabildi, hem de %90’ın üzerinde başarı oranıyla. Bu, aynı yaş grubundaki sağlıklı bir insanın akıllı telefonlarla mesaj yazma hızına neredeyse denk düşüyor. Bundan önceki çalışmalar, BMI aracılığıyla ekrandaki harfleri tek tek seçerek (point and click) yazı yazmayı hedefliyordu ve ancak dakikada 40 karakter gibi bir hıza ulaşılabiliyordu.

Bu deney, BrainGate adlı bir sistemin son aşama klinik testleri kapsamında, Brown Üniversitesi’nden Dr. Leigh Hochberg tarafından yürütüldü. Kullanılan BMI teknolojisini geliştiren ekibin başında ise Stanford Üniversitesi ve Howard Hughes Tıp Enstitüsü’nde çalışan Frank Willett bulunuyor. Willett, ‘‘İnsanların daha hızlı iletişim kurmasını sağlayan yeni yöntemler bulmak için çalışıyoruz’’ diyor. İnsanların artık bilgisayar başında ne kadar çok zaman geçirdiğini düşününce, buna benzer teknolojiler fiziksel engellilerin bilgisayarlarla yeniden etkileşim kurabilmesi yolunda çok önemli bir adım.

Araştırmaların devamında, el yazısına odaklı bu BMI teknolojisi, point and click yaklaşımıyla birleştirerek daha da hızlı sonuçlar elde edilip edilemeyeceği incelenecek. Hatta, sistemi beyindeki konuşma bölgesine bağlayarak, konuştuğunu hayal eden bir hastanın konuşmadan sözlü iletişim kurmasını sağlamayı hedefliyorlar. Bunun için, amyotrofik lateral skleroz (ALS) geçirdiği için hem hareket hem de konuşma yetisini kaybetmiş bir hastayla beraber çalışacaklarını açıkladılar.