Biranızı Pipetle mi İçersiniz?

Binlerce yıl önce de insanlar sıcak günlerde serinlemek için soğuk bir şeyler içiyordu. Biranınsa üretilen en eski içeceklerden olduğunu biliyoruz. Peki, bir zamanlar biranın ortak bir kazandan pipetlerle içildiğini söylesek, eski köyün eski adetlerini garipser misiniz?

Rus arkeolog Nikolai Veselovsky’nin 1897 yılında günümüz Ermenistan sınırları içinde kalan bir bölgede yürüttüğü kazılarda yaklaşık bir metre uzunluğunda metal tüpler keşfedildi. Kimisi altın ve gümüş boğa bezemeleriyle kaplı bu tüpler, Maykop kültürüne ait kurgan adı verilen mezarlardan birinde ortaya çıktı ve yaklaşık 5.700 ile 4.900 yaşında olduğu düşünülüyor. Bu tüpler, mezardaki diğer malzemelerle birlikte 1898 yılında St. Petersburg’daki Ermitaj Müzesi’ne taşındı ve o günden bu yana gerçek işlevleriyle ilgili çeşitli fikirler ortaya atılıyor.

19. yüzyıla ait bu keşfin sırları ise yeni yeni gün yüzüne çıkıyor. Tüplerden birinin iç yüzeyinde arpa nişastası granülleri, yabani veya kültüre alınmış bir tahıla ait parçacıklar ve bir turunçgil ağacın polenleri tespit edildi. Arpa kalıntılarının fermantasyondan geçtiğini gösterecek çalışmalar yürütülüyor olsa da, bu kalıntıların aromalı bir biraya ait olduğu şüphesi arkeologlar arasında güç kazanıyor.

Rusya’nın güneyi ile Avrupa’nın güneydoğusunda yaşamış olan Maykoplar’ın, Basra Körfezi yakınlarında hüküm sürmüş olan Sümerler ile bağlantılı olduğu biliniyor. 4.000 yıl öncesine ait Sümer işlemelerinde ise ortadaki bir kazandan pipetler ile topluca bir şeyler içildiğini gösteren arkeolojik kayıtlar var.

Araştırmayı yürüten Rus arkeolog Viktor Trifonov, bu pipetlerin göründüğü kadar basit olmayabileceğini söylüyor. ‘‘Pipetlerin üzerine ince işlenmiş boğa figürleri yalnızca bir dekorasyon öğesi olabilir, ama aynı zamanda aletin dengesini sağlayan veya içeceğin tortusunu filtreleyen teknik bir öğe de olabilir’’ diyor.

Kurgan’da, pipetlerin yanı sıra mezarın zengin bir kesime ait olduğunu gösteren birçok başka malzeme de var. Yüzlerce yarı değerli taş ve altın boncuk, seramik kaplar, metal kupalar, silahlar ve diğer malzemeler. Fakat dördü altın ve gümüş boğa figürleriyle bezenmiş sekiz metal tüp, diğer malzemelerin aksine, mezarın ait olduğu iskeletin diğer tarafına yerleştirilmiş.

Biranın geçmişi 13.000 yıl öncesine kadar gidiyor. Büyük ölçekli bira üretimi ise, Yakın Doğu’daki kanıtlara göre dört ile beş bin yıl önce arasında başlıyor. O döneme ait kil tabletler ve mühürlerde yine pipetlerle topluca bir şeyler içildiği gösteriliyor. Örneğin, günümüz Irak sınırlarında kalan antik Ur şehrindeki Kraliyet Mezarlığı’nda bulunan Kraliçe Puabi’nin odasında da uzun pipetler bulunmuş.

Sümerler için bira oldukça önemli bir içecek. Bira içmeyi o kadar seviyorlar ki birçok Sümer mitolojisinde yeri var, adeta tanrılardan bir lütuf. Sümer dilinde bira için de birçok kelime kullanılıyor, sikaru, dida, ebir gibi. Gılgamış Destanı’nda da Enkidu’nun ehlileşme sürecinde nasıl bira içeceği öğretiliyor. Sümer kültüründe birayı genelde kadınlar yapıyor, özellikle de Ninkasi rahibeleri. Bippar adı verilen ve fermente edilen çifte kavrulmuş arpa ekmeği kullanılıyor. MÖ 2050 yılına ait bir tarifte, Alulu adı verilen biranın nasıl yapılacağı anlatılıyor.

Antik Mısır’da da bira oldukça önemli bir yere sahip. Yapımının insanlara tanrı Osiris tarafından öğretildiğine inanılıyor ve tarifler Mezopotamya’dakilere oldukça yakın. 2021 yılında, antik Abidos kentinde bulunan bira fabrikası yaklaşık 5.000 yıl öncesine ait ve muhtemelen bilinen en eski seri bira üretim hanesi. Tek bir seferde 22.400 litre bira yapıldığı tahmin ediliyor.

Hatta bira Mısır’da o kadar popüler ki, MÖ 69-30 yılları arasında hüküm sürmüş 7. Kleopatra döneminde Roma İmparatorluğu’na karşı yürütülen savaşları finanse etmek için biraya vergi getirildiğinde halk hiç mutlu olmamış. Sanıyoruz ki bu, tarihte biraya getirilen ilk vergi. Kleopatra, kamusal alanlarda insanların sarhoş gezmesini engellemek için bu vergiyi getirdiğini iddia etmiş olsa da halkı buna inandırabilmiş mi, bilemiyoruz.

Bira, eski medeniyetlerde kişisel olarak keyif ve mutlulukla ilişkilendiriliyor. Hep beraber pipetle bira içme fikri ise şu anda herkesin garipseyeceği bir şey olabilir, fakat tarih öncesi dönemde oldukça popüler bir sosyal eylem, hatta belki dini yansımaları da olan törensel bir faaliyet olabilir.

‘‘Bu araştırmayı yürütmeden önce, Erken Tunç Çağı Kafkasyası’nın en meşhur mezarındaki en önemli keşfin bir silah veya takı değil de, bir dizi bira içme aparatı olacağına hayatta inanmazdım’’ diyor Trifonov.