Ay’da Ne Kadar Kalabiliriz?

Ay yüzeyindeki radyasyon seviyesi ilk kez detaylı olarak ölçüldü. ABD onlarca yıldan sonra Ay’a yeniden insan göndermeye hazırlanırken Çin’in Chang’e 4 aracının yaptığı ölçümler oldukça önemli.

1960’lar ve 1970’lerdeki Apollo görevleri, insanların Ay yüzeyinde birkaç gün geçirmesinin güvenli olduğunu kanıtlasa da, NASA bilim insanları, mürettebatın toplam ne kadar kalabileceğinin hesaplanmasına yardımcı olacak günlük radyasyon ölçümlerini yapmadı. Astronotlar, maruz kaldıkları radyasyon miktarını ölçmek için dozimetreler taşıdılar, ancak cihazlar, yalnızca Ay’ın yüzeyindeki zamanlarını değil, tüm yolculuklarının toplam doz değerlerini ölçmüşlerdi.

Ancak NASA’nın Artemis programının 2024 yılına kadar mürettebatı uzun süreli kalışlar için Ay’a indirmeyi planlaması ve Çin Ulusal Uzay İdaresi’nin 2030’larda insanlı görevler planlamaya başlaması ile birlikte, bu tür ölçümler yeniden önem kazandı. Robotik Chang’e 4, geçen yıl Ay’ın uzak tarafındaki Von Kármán kraterine, çeşitli ölçüm ve araştırma cihazları ile inerek tarih yazdı.

Bu cihazlardan biri, Almanya ve Çin’deki araştırmacılar tarafından kullanılan yeni bir dozimetreydi. Cihaz saatlik radyasyon oranlarını ölçtü ve Science Advances‘te yayımlanan araştırmaya göre, astronotların Dünya’daki insanlara göre yaklaşık 200 kat daha fazla radyasyona maruz kalacağını buldu. Araştırmacılar, dozimetrenin Chang’e 4 sondasının içine yerleştirilmesinin, tıpkı bir astronotun uzay giysisinin vücutlarına yapacağı gibi, kısmi koruma sağladığını, bu nedenle bulguların insan kaşifler için oldukça geçerli olduğunu söylüyor.

Ekip, Ay’da maruz kalınan radyasyonun günde 1,369 mikrosievert olduğunu buldu; bu Uluslararası Uzay İstasyonu mürettebatının günlük dozundan yaklaşık 2,6 kat daha yüksek.

Bunun nedeni, alçak yörüngedeki ISS’in, radyasyonun çoğunu saptıran manyetosfer adı verilen, Dünya’nın koruyucu manyetik baloncuğu tarafından kısmen korunuyor olması.

Dahası, araştırmacılar, Ay üslerinin en az 50 cm ay toprağı ile kaplanmasının oradaki insanları korumak için yeterli olacağını hesapladılar. Yaklaşık 10 m su ile korunan daha derin bir oda ise, ara sıra meydana gelen ve radyasyon seviyelerinin çarpıcı bir şekilde yükselmesine neden olabilecek güneş fırtınalarına karşı koruma sağlamak için bile yeterli olacak.

Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, yüksek radyasyona uzun süre maruz kalmanın, kanserler, kataraktlar, kalp problemleri, nörodejeneratif hastalıklar ve davranışsal bozukluklarla sonuçlanan hücresel ve DNA hasarına neden olabileceğini göstermiştir. Şimdiye kadar, bu tür bir maruz kalmanın insan sağlığı üzerinde tam olarak nasıl bir etkisi olabileceği belli değil. Uzayda çok fazla zaman geçirmenin etkileri, kişinin radyasyona maruz kalmasından yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Araştırma, bilim insanlarının beklemediği sonuçlar ortaya çıkarmadı. Ancak, astronotların korumalı üslerde yaşadıkları takdirde, NASA’nın yasal olarak zorunlu sınırlarını aşmadan Ay’da 6 ay geçirebileceklerini doğrulayan hassas ölçümlere sahip olunması önemli görünüyor.