#

Arkeolojide Yeni Yöntemler Dönemi

Bilim Dalları
Etiketler

İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nden araştırmacılar, tarih öncesi döneme ait seramik parçaların yaşını belirlemek için yeni bir yöntem keşfetti. Yemek pişirmekte kullanılan çömleklere işlemiş olan yağ asidi kalıntılarını analiz ederek oldukça kesin tarihlere ulaşmayı başaran bilim insanları, Avrupa ve Afrika’da bulunan 8.000 yaşına kadar seramik parçalarını, net biçimde tarihleyebildi.

Seramik çanak çömlek kalıntıları, eski yerleşkelerin yaşını belirlemek için arkeologlar tarafından uzun zamandır kullanılıyor. Bulunduğu yer, kullanılan malzeme, biçim ve üzerindeki süslemelere göre, bağlamsal olarak belirli bir döneme yerleştirilebilse bile, tahmin edersiniz ki bu çok da net bir tarihleme yöntemi değil. Fakat 20. yüzyılın ortalarında keşfedilen yeni bir teknoloji, arkeoloji için dönüm noktası oldu.

Arkeologlar, 70 yılı aşkın süredir, radyokarbon adı verilen bir tarihleme yöntemi sayesinde, içinde karbon barındıran, yani organik, nesnelerin yaşını belirleyebiliyor. Bu, arkeolojinin bir bilim olarak ilerlemesinde oldukça önemli bir buluş, çünkü bu sayede günlük hayattan ticarete, siyasi olaylardan tarıma kadar birçok alanda, insanların nasıl yaşadığına dair net bulgular tarihe yerleştirilebiliyor ve farklı yerleşkeler arasında kronolojik korelasyon sağlanabiliyor.

1940’lı yıllarda Chicago Üniversitesi’nden Profesör William Libby tarafından keşfedilen ve 1960’ta kendisine Nobel Kimya Ödülü’nü kazandıran yöntem, Karbon-14 adında radyoaktif bir karbon izotopunun, sabit bir hızda ve oranda (veya tahmin edilebilir biçimde diyelim) bozunmasına dayanıyor. Karbon-14’ün yarı ömrü, 5.730 yıl, yani her 5.730 yılda, Karbon-14 izotopunun yarısı yok oluyor. Peki bunun arkeolojiye faydası ne?

Bitkiler fotosentez yoluyla, hayvanlarsa, bu bitkileri veya bu bitkileri tüketen diğer canlıları yiyerek, bünyelerine karbon alıyor. Ölen canlılar, artık daha fazla yeni karbon alamadıkları için, o andan itibaren bünyelerindeki karbon bozunmaya başlıyor. Kısaca, analiz edilen bir organik maddedeki Karbon-14’ün radyoaktivitesi ne kadar az ise, o kadar yaşlı demektir, çünkü Karbon-14, zamanla Azot-14’e dönüşüyor. Karbon-14 izotopunun yarı ömrü de bilindiğine göre, böylece örneğin bir seramik parçasının yaşını, epeyce kesin biçimde belirlemek, mümkün.

Fakat, bunun da bazı sınırları var. Atmosferdeki karbon miktarı her zaman sabit olmadığı için, yaşı diğer yöntemler (örneğin dendrokronoloji) sayesinde bilinen nesnelerdeki Karbon-14 miktarıyla karşılaştırma yaparak, sistemi kalibre etmek gerekebiliyor. Ayrıca, nesne eskidikçe, barındırdığı karbon miktarı da azaldığı için, 40.000 yaşından daha eski nesnelerin tarihlenmesi oldukça zor. 60.000 yıldan geriye gitmek ise mümkün değil. Bu kadar eski maddelerin tarihlenmesi için farklı yöntemler var, ama zaten o da artık arkeolojiden paleontolojiye geçmek demek.

Bristol Üniversitesi araştırmacılarının keşfettiği yeni yöntem ise, daha farklı bir yaklaşıma dayalı. Profesör Richard Evershed’in neredeyse yirmi yıldır geliştirmekte olduğu fikir, Üniversite bünyesinde bir radyokarbon laboratuvarı kurulmasıyla hız kazanarak, başarılı denemelere olanak tanımış.

Bu yeni yöntem, yemek pişirmekte kullanılan seramik çömleklerin gözeneklerine işleyen ve bu sayede uzun yıllar korunan (örneğin, et ve süt gibi gıda maddelerindeki) yağ bileşiklerini, kütle spektrometre ve nükleer manyetik rezonans spektroskopi teknolojileri sayesinde ayrıştırmaya dayanıyor. Daha sonra, ayrıştırılan söz konusu yağ bileşikleri doğrudan tarihleniyor.

İngiltere, Fransa, Sahra Afrikası ve hatta Türkiye’deki Çatalhöyük’te bulunan ve yaşı bilinen bazı seramik objeler, bu yöntemle tarihlendiğinde oldukça başarılı sonuçlar alınmış. Araştırmanın istatistik analizini yürüten Profesör Alex Bayliss, ‘‘Bu buluşun arkeoloji camiası için önemini ne kadar vurgulasak azdır’’ diyor.

REFERENCES

  • 1. https://www.bristol.ac.uk/news/2020/april/dating-pottery-technique-.html
  • 2. https://www.zmescience.com/science/pottery-dating-organic-residue-351234/
  • 3. https://www.nationalgeographic.com/culture/archaeology/radiocarbon-dating-explained/