2022 Ig Nobel Ödülleri

Sıkışmış bir kavanoz kapağını açmaya çalışırken ellerinizi acıttığınız, kapağı kanırtmak için kullandığınız bıçağın eğrilmesiyle bezdiğiniz oldu mu? Belki de şu an içinizden “bıçağa gerek yok, bu iş için tasarlanmış aletler var” veya “doğru yöntem kapağın üzerine birkaç kez sertçe vurmak” diye düşünüyorsunuz. Evet, inatçı kapakları açmanın birden fazla yolu var. Hepsi de aslında aynı bilimsel temele dayanıyor: Kavanozun içindeki düşük hava basıncını dışarıyla eşitlemek. Peki, hangi yöntem daha kısa sürüyor ya da daha az enerji harcatıyor, hiç merak ettiniz mi?

Kavanoz kapakları şimdiye dek tam olarak kaç kişinin zihnini meşgul etmiş bilemiyoruz, ama döndürülerek açılan kapı tokmakları bir grup Japon araştırmacının epey ilgisini çekmiş. Öyle ki, tokmağa ilk uzanışta kaç parmağın, hatta hangi parmakların ağırlıklı olarak kullanıldığını görmek üzere bir deney yürütmüş ve sonra da bulgularını yayımlamışlar. Bu size biraz gülünç geldiyse, yalnız değilsiniz. Birkaç saniye sonra “Fakat daha işlevsel bir kapı tokmağının tasarlanmasına da yardımı olabilir” diye düşündüyseniz de aramıza hoş geldiniz!

Bilimin temelinde yatar merak etmek, sorular oluşturmak, sorulara yanıtlar ve sorunlara çözümler aramak. Sorunun ilk bakışta ne kadar büyük ya da önemli göründüğü fark etmez. Yöntem, sistem, yol aynıdır. Yeri gelir, önemsiz gibi görünen ayrıntılar büyük fark yaratır. Günün birinde, mükemmel kavrama noktaları sayesinde benzersiz rahatlıkla döndürülen bir kapı tokmağına denk gelirseniz, söz konusu Japon araştırmacıları anmayı unutmayın!

Bunun gibi, önce güldüren ama sonra düşündüren bilimsel çalışmalar her yıl Ig Nobel Ödülleri ile onurlandırılıyor. Bu yıl 32incisi düzenlenen Ig Nobel Ödülleri töreni, pandemi nedeniyle üçüncü kez çevrimiçi olarak gerçekleştirildi ve 15 Eylül 2022 tarihinde yayınlandı.

Bu yıl 10 farklı dalda araştırmanın ödüllendirildiği tören için her yıl ayrı bir tema seçiliyor ve hem tüm gösteriler hem de ödüllerin tasarımı bu temaya uygun şekilde yapılıyor. Bu yılın teması “bilgi” olduğu için, ödül de (geleneksel olarak verilen 10 trilyon Zimbabwe dolarına ek olarak) çıktısı alındıktan sonra “kendin yap” şeklinde oluşturulan bir bilgi kabıydı.

Törenin belki de en önemli özelliklerinden biri, kazananlara ödüllerini gerçek Nobel Ödülü sahibi bilim insanlarının vermesi. Bu yılki törenin ödülleri de kimya, fizik, tıp ve ekonomi dallarında farklı yıllarda Nobel alan kişiler tarafından sunuldu. Törenin geleneksel bölümlerinden biri olan ve konuşmacının belirli bir konu hakkında önce 24 saniyede tam bir teknik açıklama, sonra da sadece 7 sözcükle özet vermesini gerektiren 7/24 konuşmalarında bu yıl; bilim yazarı Rosemary Mosco tarafından “güvercinler”, Harvard Üniversitesi’nden kalp-damar uzmanı Dr. Thomas Michel tarafından “tıbbi bilgiler”, istatistikçi ve bilişim uzmanı Edward Tufte tarafından da “enformasyon” anlatıldı.

Kapı tokmakları, akreplerde kabızlık ve dedikodunun algoritmasına dair…

Yazının başında bahsettiğimiz “kapı tokmağını döndürmek için parmakların en etkili kullanım şekli” üzerine deney yürüten Japon araştırmacılar Gen Matsuzaki, Kazuo Ohuchi, Masaru Uehara, Yoshiyuki Ueno ve Goro Imura, bu çalışmalarıyla mühendislik alında Ig Nobel sahibi oldular.

Fizik dalındaki ödül; yavru ördeklerin neden annelerinin ardında tek sıra halinde yüzdüklerini araştıran Frank Fish, Zhi-Ming Yuan, Minglu Chen, Laibing Jia, Chunyan Ji ve Atilla İncecik’e verildi. Merak edenler için, anne ördeğin yüzerken yarattığı dalga örüntüsü, arkasında belirli bir noktada yer alan yavrunun karşı karşıya kaldığı sürtünme kuvvetini azaltıyor. Böylece arkadaki yavrular daha az enerji kullanarak daha az yoruluyorlar.

Uygulamalı kardiyoloji alanındaki ödül; ilk görüşte birbirlerinden etkilenen çiftlerin kalp atım hızlarının senkronize hale geldiğini ortaya koyan Eliska Prochazkova, Elio Sjak-Shie, Friederike Behrens, Daniel Lindh ve Mariska Kret’e verildi.

Hukuk dilinde yazılan belgelerin “gereğinden fazla anlaşılması zor” doğasının nedenini araştıran Eric Martínez, Francis Mollica ve Edward Gibson ise edebiyat dalında Ig Nobel ödülüne layık görüldüler. Araştırmacıların sonuçlarına göre sorunun kaynağı alana özel kavramların zorluğu değil, kötü yazım şekli.

Tıp dalındaki ödül, bazı kemoterapi ilaçlarının yan etkisi olarak görülen ağız mukozası iltihabına karşı geleneksel önleyici yöntemler yerine dondurma kullanımının da başarılı sonuç verdiğini gösteren Marcin Jasiński, Martyna Maciejewska, Anna Brodziak, Michał Górka, Kamila Skwierawska, Wiesław Jędrzejczak, Agnieszka Tomaszewska, Grzegorz Basak ve Emilian Snarski’den oluşan araştırma grubuna verildi.

Antik Maya çömleklerinde ayinsel lavman tasvirlerini inceleyen Peter de Smet ve Nicholas Hellmuth sanat tarihi dalında Ig Nobel ödülüne layık görülürken, araçların iri hayvanlara çarpma sonucu alacakları hasarı ölçebilmek için mus (geyik) şeklinde bir çarpışma testi mankeni geliştiren Magnus Gens de iş güvenliği mühendisliği dalında ödül aldı.

Akreplerde kuyruk kopmasının ve sonrasında yaşanan zorunlu kabızlığın, hareket yeteneği ve çiftleşme üzerine etkilerini araştıran Solimary García-Hernández ve Glauco Machado ise biyoloji dalında Ig Nobel ödülüne kavuştular.

Ekonomi dalında Ig Nobel ödülü, yetenekli kişilere kıyasla şanslı kişilerin başarıya ulaşma ihtimalinin neden daha yüksek olduğunu matematiksel olarak gösteren Alessandro Pluchino, Alessio Emanuele Biondo ve Andrea Rapisarda’nın oldu. Pluchino ve Rapisarda, daha önce de Ig Nobel ödülü almışlardı.

Son olarak, barış dalındaki ödül de dedikodu yapan kişilerin ne zaman yalan ne zaman doğru söyleyeceklerine karar vermelerini sağlayan bir algoritma geliştiren Junhui Wu, Szabolcs Számadó, Pat Barclay, Bianca Beersma, Terence Dores Cruz, Sergio Lo Iacono, Annika Nieper, Kim Peters, Wojtek Przepiorka, Leo Tiokhin ve Paul Van Lange adlı araştırmacıların oldu.

Töreni, ödüllerin resmi web sitesinde izleyebilirsiniz.