2023’ün Gökyüzü Güzelleri
Uzay, insanlığın en büyük keşiflerinden biri olmaya devam ediyor ve 2023, bu sonsuz derinliklerin sırlarını aydınlatma yolunda atılan önemli adımlarla dolu bir yıl oldu. Gitgide gelişen güçlü teleskoplar ve yeni uzay gözlemevi teknolojileri sayesinde, gökyüzünün derinliklerine bakarak evrenin gizemli güzelliklerini daha yakından inceleme şansına sahibiz. Bu derlemede, 2023 yılında elde edilen en etkileyici, güzel ve bilimsel olarak önemli uzay ve astronomi fotoğraflarına bir göz atacağız. Bu görüntüler, galaksiler arası danslardan yıldız oluşumlarına, asteroitlerden bulutsulara kadar uzanan olağanüstü gök olaylarını masaüstümüze taşımaktadır. Yıl boyunca kaydedilen bu çarpıcı anlar, uzayın derinliklerinde gizlenen sırları ve evrenin muazzam karmaşıklığını daha iyi anlamamıza katkıda bulunuyor. 2023’ün bu önemli bilimsel keşifleri ve görsel şölenleri, bizi evrenin sınırsız güzelliklerine bir keşif yolculuğuna çıkaracak.
Ring Nebula – Halka Bulutsusu
Astronomi fotoğrafçılarının en sevdiği hedeflerden biri olan Halka Bulutsusu (Ring Nebula) Çalgı – Lyra Takımyıldızı’nda bulunan, dış katmanlarını birer birer 2.200 ışıkyılı uzaklığa kadar fırlatmış, ölmekte olan bir yıldızın kalıntılarından oluşmuş, halka şeklinde bir gezegenimsi bulutsudur.
2013 yılında, Hubble tarafından çekilen fotoğraf her ne kadar zamanında olay yarattıysa da, geçtiğimiz yıl içinde Webb, göz alıcı detaylarla dolu yeni bir fotoğrafı bizlere sundu.
Daha önce gezegenimsi bulutsular, merkezinde ölmekte olan bir yıldız barındıran basit yuvarlak cisimler olarak görülüyordu. Ancak modern gözlemler çoğu gezegenimsi bulutsunun nefes kesici bir karmaşıklık sergilediğini gösteriyor. Webb tarafından çekilen fotoğraf sayesinde, bulutsunun kıvrımlarında gizlenmiş başka bir yıldız olabileceği ve bu yıldızın yerçekiminin, az da olsa, nebulanın merkezinde ölmekte olan yıldızı etkileyerek, onun dış katmanlarının uzaya yayılma şekline karmaşıklık katabileceği anlaşılıyor.
Uranüs’ün Halkaları
Bu görüntüye bakıp onun Satürn olduğunu düşündüyseniz yalnız değilsiniz. Fotoğraftaki gezegenin etkileyici halkaları göz önüne alındığında bu mantıklı bir tahmin olacaktır. Ancak bu gördüğünüz, Güneş Sistemimizde daha az çalışılan gezegenlerden biri olan Uranüs.
Webb’in bu etkileyici fotoğrafı ile Uranüs’ün soluk halkaları ve atmosferik fırtınaları, daha önce görülmemiş, çarpıcı ayrıntılarla hayat buldu.
İlk kez yakından, Voyager 2 tarafından 1980’lerde görünür dalga boylarında görüntülenen Uranüs, sakin, masmavi bir top gibi görünüyordu. Kızılötesi dalga boylarında Webb, heyecan verici atmosferik özelliklerle dolu tuhaf ve dinamik bir buz dünyasını ortaya çıkardı.
Uranüs aynı zamanda son birkaç 10 yılda keşfedilen yaklaşık 2.000 benzer büyüklükteki ötegezegenin incelenmesi için bir öncül görevi görebilir. Bu “arka bahçemizdeki dış gezegen”, gökbilimcilerin bu büyüklükteki gezegenlerin nasıl oluştuğunu ve meteorolojilerinin nasıl olduğunu anlamalarına yardımcı olabilir. Bu da kendi Güneş Sistemimizi daha geniş bir bağlama yerleştirerek bir bütün olarak anlamamıza yardımcı olabilir.
Io
NASA’nın Juno uzay aracı tarafından çekilen bu fotoğraf, Güneş Sistemi’ndeki en volkanik gökcisminin bugüne kadar çekilen en yüksek çözünürlüklü görüntüsü. Juno, Jüpiter yörüngesindeki 55. turunda, Io’nun çukurlu yüzeyinin sadece 11.680 kilometre yakınına geldi ve düzinelerce görüntü yakaladı. Rahat anlaşılması için kontrast ve renkleri abartılmış yukarıdaki fotoğraf, Io’nun 6.000 metreye kadar yükseklikte dağlarla kaplı kuzey kutup bölgesi hakkında yeni ayrıntıları ortaya koyuyor.
Dünya’nın Ayından sadece biraz daha büyük olmasına rağmen, Io’nun 400’den fazla aktif volkanla kaplı olduğu düşünülüyor, bu da onu Güneş Sistemi’ndeki jeolojik olarak en aktif nesne yapıyor. Bu yanardağlardan çıkan lavlar, Io’ya kendine özgü benekli renklerini veriyor. Juno, 2024 yılında bu garip küçük ayın yüzeyine daha da yaklaşacak ve sürekli değişen jeolojisi hakkında daha fazla ayrıntı sunacak.
Dinkinesh Asteroidi ve Ayları
NASA’nın Lucy uzay aracı Jüpiter’in Truva asteroitlerine doğru giderken yoldaki ilk hedefi, Mars’ın ötesindeki ana asteroit kuşağının küçük bir üyesi olan Dinkinesh’ti.
Lucy, 1 Kasım 2023 Çarşamba günü Dinkinesh’in yanından geçti ve onun etrafında yörüngede dönen küçük bir asteroit uydusu gibi görünen uzay kayasını keşfetti. Daha ileri görüntülemeler daha da şaşırtıcı bir şeyi ortaya çıkardı: birbirine değecek kadar yakın ikili uydu çifti. Kontak ikili adı verilen böyle bir çift, bir asteroitin yörüngesinde ilk kez görüntülendi.
Dünya’dan 480 milyon kilometre (300 milyon mil) uzakta bulunan ve adını “Lucy” adlı önemli bir fosilin Etiyopya dilindeki karşılığından alan, sadece 790 metrelik Dinkinesh’in bu kendi kadar ilginç kontak çift uydusuna ise yine yörede bulunan başka bir fosilin adı olan “Selam” ismi verildi. Her iki uyducuk da yaklaşık 220 metre uzunluğunda. Böyle bir sistem görmeyi asla hayal etmeyen araştırmacılar, şaşkınlıkla incelemelerine ve spekülasyonlarına devam ediyorlar.
Yengeç Bulutsusu
30 Ekim’de yayımlanan bu görüntü, Yengeç Bulutsusu – Crab Nebula olarak bilinen gizemli süpernova kalıntısı içindeki taze detayları ortaya koyuyor.
1054 yılında dev bir yıldızın patlayarak yok olmasının ardından kalan Yengeç Bulutsusu, merkezinde hızla dönen bir nötron yıldızının bulunduğu, genişleyen gazlardan oluşur. JWST’nin görüntüsünde, kırmızı-turuncu renkteki kılcal gaz filamentlerini ilk defa süper keskin detaylarla görebiliyoruz. Nebula içinde, toz tanelerinden yansıyan ışık, sarı-beyaz ve yeşil renkte parlıyor.
Ancak, görüntünün Yengeç Bulutsusu’nun iç işleyişi hakkında ortaya koyduğu şeyse çığır açıcı olabilir. Nebula içinde, NASA’dan bilim insanlarına göre, merkezi nötron yıldızı tarafından üretilen manyetik alan hatları etrafında, neredeyse ışık hızında hareket eden yüklü parçacıkların neden olduğu mavi-beyaz dumanlı bir parıltı bulunuyor. Sinkotron radyasyonu denilen bu ışıma, JWST’nin Hubble’dan farkını ortaya koyan keşiflerden sadece biri.
JWST’nin 6,5 metrelik aynası, Hubble’ın 2,4 metrelik aynasından altı kat daha fazla toplama gücüne sahip, ancak JWST’nin kızılötesine bakabilme yeteneği bu muazzam görüntüleri ortaya çıkarıyor.
Karşılaştırma için Hubble tarafından çekilmiş Yengeç Bulutsusu fotoğrafıyla yan yana koyalım:
Büyük Soru İşareti
James Webb uzayda cevaplar ararken büyük bir soru işareti ile karşılaştı!
Şaka bir yana, Webb’in tesadüfen görüntülediği soru işareti şeklindeki nesnenin tam olarak ne olabileceği belli değil, ancak rengi ve şekli bize bir fikir veriyor. Uzmanlar bunun muhtemelen uzak bir galaksi veya potansiyel olarak etkileşim halindeki galaksiler olabileceğini belirttiler. Çekim gücüyle birleşmekte olan galaksiler bu tip görüntüler sergileyebiliyor.
Elbette araştırmacılar bu görüntüyü kaydederken soru işareti peşinde değillerdi. Asıl büyük görselde aktif olarak oluşan iki genç yıldızın ilginç ve olağanüstü güzellikteki çevresini görebiliyoruz.
Kırmızı ışınım çizgilerinin ortasında, bulutların derininde bu yıldızları görebilirsiniz. Herbig-Haro 46/47 olarak bilinen yıldız çifti, kendilerini çevreleyen diskteki gaz ve tozdan beslenerek büyüyor. Diskin kendisi görünmez, ancak gölgesi, yıldızların yanındaki iki koyu koni şeklindeki bölgede belli oluyor.
Resme hakim olan pembe-turuncu yapılar, genç yıldızların binlerce yıl boyunca büyürken uzaya fırlattığı malzemelerdir.
Güneş’in Alevden Saçları
Güneş’i hiç böyle görmemiştik. Yıldızımızın göz kamaştırıcı derecede ayrıntılı olan bu görüntüsü, yakın zamanda Güneş’in atmosferini kamçılayan rekor boyutlardaki bir güneş kasırgasının ardından çekildi. Helios’un Füzyonu başlıklı bu fotoğraf, evrenin görünüşlerini sunmanın her zaman yeni ve yaratıcı yollarını arayan astrofotograflar Jason Guenzel ve Andrew McCarthy arasındaki beş günlük özenli işbirliğinin sonucu.
Bu dev parlama yüzeyden yaklaşık 178.000 kilometre yüksekliğe, yani Dünya çapının neredeyse 14 katına yükseldi. Büyüleyici olay, uzaya fırlatılan bir plazma bulutuna dönüşmeden önce üç gün kadar sürdü.
Ayrıca Hawaii’deki yeni bir güneş teleskobu, güneş lekelerinin derinliklerine ve yıldızımızın yüzeyindeki sessiz bölgeleri bize yakından gösteren bir dizi fotoğraf yayımladı.
Hawaii’deki gözlemevi, Güneş’in yüksek netlikte fotoğraflarını yakalamak ve güneş lekeleri, patlamalar ve koronal kütle püskürmeleri (Güneş’in atmosferinden uzaya yayılan plazma) dahil olmak üzere “uzay havasını” etkileyen güneş özelliklerinin manyetik alanlarını ölçmek için inşa edildi. Bu olayların Dünya’daki elektrik şebekelerini ve telekomünikasyon sistemlerini bozacak kadar yıkıcı sonuçları olabiliyor.
Avcı (Orion) Bulutsusu
Astronomi meraklılarının ilk hedeflerinden bir olan Avcı Bulutsusu, Dünya’dan yaklaşık 1.350 ışık yılı uzakta yer alır ve Orion Takımyıldızı’nın kılıcında, ortadaki “yıldız” olarak görünür. Dağınık bir nebula olan bu geniş gaz bulutu, genç yıldızlara besin sağlayan ve potansiyel olarak onların gezegenlerinin oluşabileceği malzemeyi sunan dev bir yıldız yatağıdır. Orion Bar olarak bilinen nebula bölgesinin bir kesimini gösteren yeni bir JWST görüntüsü, nebula gazının ve yeni doğan yıldızların gücünün, yaşam için malzeme üretmek amacıyla nasıl etkileşime girebileceğini göstermektedir. Genç yıldızların morötesi radyasyonu, bölgedeki gazların kimyasal değişimlerini güçlendirir.
Webb bu bölgede, uzayda yaşamın yolunu açabilecek önemli bir karbon molekülünü ilk kez tespit etti. Astronomlar, metil katyon (CH3+) olarak adlandırılan bu molekülü, Avcı Bulutsusu’nun içinde gizlenmiş halde buldular.
Bilim insanları, CH3+’nın belirli kimyasal reaksiyonları teşvik etme yeteneği ile evrenin organik kimyası ve yaşamın oluşumu için bir katalizör olabileceğini düşünüyorlar. Ancak uzmanlar, Webb’den önce, bu molekülün Güneş Sistemimizin ötesinde herhangi bir yerde var olduğuna dair hiçbir kanıt bulamamışlardı.
Jüpiter
Genellikle gözü uzayın derinliklerine çevrili olan James Webb Uzay Teleskobu, arada sırada Güneş Sistemimizdeki cisimlere de başka gözle, kızılötesi detaylara bakmamızı sağlıyor.
Geçtiğimiz sene paylaşılan bu nefes kesici iki görüntü, gözlemevinin Yakın Kızılötesi Kamerası (NIRCam) tarafından elde edilmişti. Üç özel kızılötesi filtre içeren bu kameranın filtreleri bize gezegenin bilinmedik detaylarını gösterir. Kızılötesi ışık, insan göz tarafından görülemediğinden, görseller sonradan işlenerek görünür tayfa haritalandı.
Jüpiter’in bağımsız görüntüsünde, auroralar Jüpiter’in hem kuzey hem de güney kutuplarının yüksek irtifalarına kadar uzanıyor. Auroralar, daha kırmızı renklere haritalanan bir filtrede görünüyor. Bu da, aynı zamanda alt bulutlardan ve üst sislerden yansıyan ışığı vurguluyor. Sarılar ve yeşillere haritalanan farklı bir filtre, kuzey ve güney kutuplarında dönen sisleri gösteriyor. Maviye haritalanmış üçüncü bir filtreyse daha derindeki ana buluttan yansıyan ışığı sergiliyor.
Geniş alan görüntüsünde ise, Webb, bize Jüpiter’in az bilinen ve gezegenin kendisinden milyonlarca kez soluk olan halkalarını gösteriyor. Ayrıca bu görüntüde Amalthea ve Adrastea adlı iki minik uyduyu da görüyoruz. Alt plandaki bulanık noktalar muhtemelen bu Jüpiter manzarasına dışarıdan dahil olan uzak galaksiler.
Bu görüntülerde, Dünya’dan birkaç kat büyüklükte bir fırtına olan Büyük Kırmızı Leke ve diğer bulutlar beyaz renkte görünüyor, çünkü çok miktarda güneş ışığını yansıtıyorlar.
REFERENCES
- 1. https://www.nasa.gov/missions/webb/nasas-webb-rings-in-holidays-with-ringed-planet-uranus/#section-1
- 2. https://www.nasa.gov/missions/juno/nasas-juno-to-get-close-look-at-jupiters-volcanic-moon-io-on-dec-30/
- 3. https://www.space.com/lucy-dinkinesh-asteroid-satellite-name
- 4. https://www.nasa.gov/missions/webb/the-crab-nebula-seen-in-new-light-by-nasas-webb/?utm_source=TWITTER&utm_medium=NASAWebb&utm_campaign=NASASocial&linkId=244916778
- 5. https://www.nasa.gov/universe/webb-snaps-highly-detailed-infrared-image-of-actively-forming-stars/
- 6. https://www.nasa.gov/universe/webb-snaps-highly-detailed-infrared-image-of-actively-forming-stars/
- 7. https://mashable.com/article/sun-images-real-solar-telescope
- 8. https://www.newscientist.com/article/mg25734330-800-dazzlingly-detailed-photo-of-a-record-solar-tornado-14-earths-tall/
- 9. https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Webb/Webb_makes_first_detection_of_crucial_carbon_molecule_in_a_planet-forming_disc
- 10. https://blogs.nasa.gov/webb/2022/08/22/webbs-jupiter-images-showcase-auroras-hazes/