Keşke… Pişmanlık ve Psikoloji

Geçmişe dönüp bazı şeyleri daha farklı yapmış olmayı düşündüğünüz oluyor mu? Belki birazcık daha fazla çalışmış olmayı ya da arkadaşlarınızla o seyahate gitmiş olmayı veya saçınızı başka bir yerde kestirmiş olmayı dilediğiniz olmuştur…

Pişmanlık hayatımızın belli dönemlerinde hepimizi ziyaret eden bir duygudur. Söz konusu ister küçük, ister büyük kararlar olsun, en büyük pişmanlıklarımız kaçırdığımız fırsatların altında yatar. 

Pişmanlık bizi hissetmekten çok düşünmeye teşvik ettiği için ilginç bir duygudur. Verdiğimiz bir karar yüzünden pişmanlık duyduğumuzda bir şeyleri farklı yapsaydık neler olabileceğine dair alternatif senaryolar üzerine zihnimiz cambazlık yaparken bir yandan da kıyaslama oyunu oynamaya başlarız. Pişmanlığın yanında kendimizi suçlayıp, hayal kırıklığı, üzüntü ve acı da hissedebiliriz.  

Tilburg Üniversitesi’nden araştırmacı Marcel Zeelenberg, College of Europe Natolin için yaptığı TEDx konuşmasında pişmanlığın, neler olabileceğine dair verilen bir tepki olduğunu anlatıyor. Zeelenberg’e göre, bu garip duygu neredeyse her zaman elimizde seçenekler olduğunda ortaya çıkıyor. 

Çalışmalı mı yoksa arkadaşının doğum günü partisine mi gitmeli? Sabah erken mi kalkmalı yoksa işleri bitirmek için gece mi çalışmalı? İlişkiyi sürdürmeli mi yoksa ileri mi bakmalı?

Pişmanlığı hayatımızdan tamamen çıkartmak imkânsız ancak pişmanlık duygusunu neyin tetiklediğini bilirsek daha akıllıca kararlar verebiliriz. 

Aksiyon almak ve almamak

Seçim ve kontrol gibi değişkenlere göre farklı derecelerde pişmanlık duyabiliriz. Diyelim ki, otobüse binmek yerine işe yürüyerek gitmeye karar verdiniz ve yağmur yağmaya başladı. Belki kendi kendinize düşündünüz, “Yanıma şemsiye almalıydım” ya da “Otobüse binmeliydim” gibi. Yağmur kontrolünüz dışında olduğu için o konuda yapılacak pek bir şey yok. Diğer yandan, yanınıza bir şemsiye almak kontrolünüzde olan bir şey olurdu dolayısıyla bu konuda biraz pişmanlık duyabilirsiniz ancak, yürüme kararınızdan dolayı muhtemelen daha çok pişmanlık duyacaksınız çünkü şimdi otobüse “binmiş olmanız gerektiğini” biliyorsunuz. 

Cornell Üniversitesi’nden araştırmacılar, Thomas Gilovich ve Victoria Medvec yaptıkları çalışmalarda aksiyon almamanın (bir fırsatı değerlendirmekte başarısız olmak), aksiyon almış olmaya kıyasla (söylediğimiz veya yaptığımız için utandığımız ya da kendimizi kötü hissetmemize sebep olan davranışlar) uzun vadede daha çok pişmanlık duymamıza sebep olduğunu ileri sürüyor. Gilovich ve Medvec’in yaptıkları çalışmalara göre insanlar genellikle kaçırdıkları eğitim fırsatlarından, anı yaşayamamaktan, aile ve arkadaşlarla yeterince vakit geçirememiş olmaktan, kaçırılan romantik fırsatlardan ve özel bir ilgi alanının peşinden koşmamış olmaktan dolayı pişmanlık duyuyorlar. 

Diğer yandan, verilen kararlar yüzünden duyulan pişmanlık kısa vadede daha acı verici oluyor. Gilovich ve Medvec, eğitimle ilgili verilmiş kötü kararların, çok hızlı davranmış olmanın, zamanı kötü değerlendirmenin ve yeterince iyi düşünülmeden yaşanan romantik maceraların birçok insanda pişmanlığa yol açtığını ortaya koyuyor.  

Pişmanlıkla nasıl baş edebiliriz?

Geçmişe çok takılı kalırsak, gelecekteki davranışlarımızı değiştirecek motivasyonu bulmak daha da zor olabilir. Pişmanlıkla baş etmenin yolu kabul etmekten geçiyor. 

Bu bağlamda kabul, olumsuz bir duygudan kaçınmak yerine o duyguyla yaşamaya gönüllü olmak anlamına geliyor. Denver Üniversitesi’nden araştırmacı Amanda Shallcross ve meslektaşlarının yaptıkları çalışmalar olumsuz deneyimleri kabul etmenin insanları olumsuz duyguları deneyimlemekten koruduğunu gösteriyor. Shallcross ve meslektaşları yaptıkları araştırma için depresyon riski olan bir grup kadınla çalıştılar. Araştırmacılar kabul etmenin gerçekten de stresli bireylerin depresyon geliştirmelerini önlediğini buldular. 

Pişmanlık duygusuyla baş ederken bazı şeylerin kontrolünüzde olmadığını ve geçmişi değiştiremeyeceğinizi fark etmek önemli. Diğer yandan, “Ya böyle olsaydı…nasıl olurdu?” gibi düşünceler zihninizden süzülmeye başladığında kendinize ne hissediyorsanız onu hissetmek için izin vermeniz de çok önemli. Bu duygunun gelecekte daha iyisini yapabileceğinize dair bir hatırlatma olmasına izin vermek pişmanlıkla baş etmeyi kolaylaştırabilir. 

Sizin pişman olduğunuz bir şey var mı?