Yürümeye Suda mı Başladık?

Meşhur evrim karikatürünü bilirsiniz: Sudan karaya “ayaklanarak” çıkan balık kara hayvanlarına ve giderek primatlara, sonra da insana evrilir.

Yürümek, karada yaşayan omurgalıların en baskın lokomotor davranışı. Ama sinir devrelerinin bacak ve diğer uzuvlarımızın kontrolü için ne zaman vazgeçilmez hale geldiği konusu hâlâ belirsiz. Belli balık türlerinin yürümeyi andıran davranışlar göstermesi, bu devrelerin kökeninin ilkel deniz omurgalılarına uzanması olasılığını artırıyor.

Dolayısıyla o karikatürde karaya ayaklanarak çıkan balık, çoktan su altında ayaklanmış ve yürümeye başlamış olabilir. Su altında gezinmeye başlayan ilk canlılar, bugün okyanus tabanında “yürüyen” canlıların atasıydı belki de, ki yeni bulgular bunun işaretini veriyor. Su altında yürüyebilen bazı balık türleri, görünen o ki, daha kompleks omurgalılardakinin benzeri bir sinirsel ve genetik gelişimsel programı kullanıyorlar.

Yürüyen vatozun peşinden

Örneğin Leucoraja erinacea, yani yürüyen vatoz… Köpekbalıkları ve tırpanalarla akraba olan bu kıkırdaklı tür, en ilkel omurgalılar arasında değerlendiriliyor. Çünkü milyonlarca yıl önce yaşayan atalarıyla aralarında çok az değişiklik var.

Yürüyen vatozların iki yüzgeç takımı var: biri yüzmek için kullandıkları geniş göğüs yüzgeçi; diğeri okyanus tabanında yürümek için kullandıkları küçük karın yüzgeçi. Yürürken sağa sola hareketinde bu yüzgeçleri kullandığını önceki çalışmalar göstermişti. Bazı kara hayvanlarının haline çok benzer bir durum.

Değişik olansa şu, RNA dizilemesi yapan araştırmacılar görüyor ki, vatozların motor nöronlarındaki genlerin çoğu memelilerdekiyle aynı. Ayrıca, bacakların bükülme ve gerilmesini sağlayan kasları kontrol eden nöronal altgruplar yürüyen vatozda da mevcut. Bu da demek oluyor ki, yüzgeç kontrollü hareket ile yürüme hareketi aynı gelişimsel programı kullanıyor. Milyonlarca yıl öncesine uzanan genetik bir programdan bahsediyoruz.

Araştırma ekibi, yürüyen vatozu motor nöronların diğer nöron tipleriyle nasıl bağlantı kurduğunu anlamak için kullanacak. Yürüyen vatoz bize daha çok yol göstereceğe benziyor.