Şifayı Bitkilerde Arayan Orangutan

2022 yılında Endonezya’nın Sumatra Adası’ndaki Gunung Leuser Milli Parkı’nda araştırma yürüten bilim insanları, Rakus adını verdikleri 30 yaşlarındaki bir erkek orangutanın yüzünde oluşan yarayı, antibakteriyel özellikleri bilinen bir bitkiyle tedavi ettiğini tespit etti. Bu, bilim dünyasında bir ilk olarak kayıtlara geçti (Sumatra orangutanlarının bilimsel ismi ise Pongo abelii).

Primatların iyileştirici özelliklerinden faydalanmak amacıyla bitkileri kullandığı zaten biliniyor. 1960’lı yıllarda Jane Goodall, Tanzanya’daki şempanzelerin dışkısında çiğnenmeden yutulmuş tıbbi bitki yaprakları gözlemlemişti. Bunun amacı, hastalık riskinin arttığı dönemlerde parazitlerden kurtulmak olabilir. Duke Üniversitesi’nden evrim antropoloğu Profesör Anne Pusey de doğal ortamındaki primatların daha önce yaralarını bitki yapraklarıyla temizlediğini, fakat bu bitkilerin tanımlanamadığını belirtiyor.

Muhtemelen başka bir erkek birey ile üstünlük mücadelesi sırasında yaralandığı düşünülen Rakus, birkaç gün sonra yerel dilde Akar Kuning adı verilen bir sarmaşığın yapraklarını çiğneyip lapa haline getirdikten sonra yarasının üzerine uyguladı. Bilimsel adı Fibraurea tinctoria olan bu bitki, yerel halk tarafından çeşitli iyileştirici özellikleri için zaten kullanılıyor; diyabet, dizanteri ve sıtma gibi hastalıklarda. Fakat orangutanların diyetinde bu bitkinin yeri neredeyse hiç yok. Yani normalde tükettikleri bir besin değil. Rakus, bitkinin yapraklarını yedi dakika boyunca çiğneyerek tekrar tekrar yarasına uyguladı ve sonrasında otuz dakika boyunca da yemeye devam etti. Yaranın üzerini de yaprak lapasıyla örterek kapattı, tıpkı pansuman yapar gibi. Ertesi gün aynı işlemi tekrar etti ve sekiz gün sonra yarası neredeyse tamamen kapanmış, bir ay kadar sonra da neredeyse hiç iz kalmayacak biçimde iyileşmişti.

Rakus’u gözlemleyen bilim insanları, 21 yıllık incelemeler boyunca bir orangutanın Akar Kuning kullanarak kendini tedavi ettiğine hiç şahit olmamış. Bunun nedeni, sahadaki orangutanların nadiren yaralanması da olabilir, Rakus’un bu tedavi yöntemini bilen tek birey olması da. Belki de bitkiyi tüketirken yanlışlıkla yarasına dokundu ve rahatlama hissini fark edince uygulamaya devam etti. Fakat, gençken başka bir bireyden öğrenmiş olması da mümkün.

Ne olursa olsun bu yepyeni bir keşif ve harici bir yarayı tıbbi özellikleri insanlarca da iyi bilinen bir bitki kullanarak sistematik olarak tedavi eden bir orangutan, kayıtlara ilk defa geçti. Rakus’un bu davranışı nasıl edindiği hakkında birçok soru işareti doğuran önemli bir gelişme olarak görülüyor. Modern tıbbın kökleri belki de yüzbinlerce yıl öncesine dayanıyor ve evrimsel bir bakış açısından değerlendirildiğinde, atalarımızın doğal iyileştirme becerilerini nasıl geliştirdiğine ışık tutan bir keşif olabileceği de iddia ediliyor.