Bataryaları tükenmeden önce, deneylerini tamamladı
Kısa süre önce 67P/Churmuyov-Gerasimenko kuyrukluyıldızına olaylı bir iniş gerçekleştiren Philae adlı sondanın bataryaları tükenmeden önce gönderdiği veriler kapsamında, kuyrukluyıldızın atmosferinde organik moleküllerin varlığını belirlediği açıklandı. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) yetkililerince yapılan açıklamada organik (yaşam için gerekli olan karbon atomlarını içeren) moleküllerin niteliğiyle ilgili olaraksa ayrıntılı bilgi verilmedi.
ESA yetkilileri ayrıca, aracın kuyrukluyıldızın yüzeyinin, 10-20 cm kalınlığında bir toz tabakasının altında, son derece katı buzdan oluştuğunu belirlediğini de belirttiler.
Sondanın “kış uykusuna” yatmadan önce gönderdiği bir başka bilgi de, atmosferindeki (gaz halinde) su moleküllerinde döteryumun hidrojene olan oranının, Dünya okyanuslarındaki orandan yüksek olduğu. (Döteryum, “ağır hidrojen” olarak da biliniyor. Nedeni, hidrojen çekirdeği yalnızca bir protondan ibaretken, döteryum çekirdeğinde protonun yanısıra bir de nötron bulunması). Bu oran, Dünya okyanuslarını dolduran suyun kuyrukluyıldızlarca taşınmış olduğu tezini kuşku altına sokarken, suyun asteroidlerce taşınmış olması olasılığını yeniden ön plana çıkarıyor.
Buına karşılık yetkililer, aracın önemli görevlerinden biri olan kuyrukluyıldızın çekirdeğini oluşturan madde ile ilgili veri göndermedğini kaydettiler. Açıklamaya göre Philae, programlandığı gibi yüzeyi bir matkapla 20 cm delmeyi başarmış, ama matkabın geri çıkmasına karşın, matkaptaki madde ısıtılıp inceleneceği “fırına” aktarılamamış.
Daha önce Güneş Sistemi’nin keşfinde tarihi bir ilki başararak 511 milyon km uzaktaki 67P/Churmuyov-Gerasimenko kuyrukluyıldızına konan Philae adlı keşif aracının, iniş sırasındaki aksaklıklar nedeniyle sessizliğe gömülmeden önce temel görevlerini tümüyle yerine getirdiği açıklanmıştı.
ESA tarafından yapılan açıklamada, aracın 57 saatlik batarya ömrünü tamamlamasından önce, taşıdığı 11 deneyi sonuçlandırdığı ve topladığı verileri Dünya’ya iletilmek üzere kuyrukluyıldızın yörüngesine yerleşmiş bulunan Rosetta uzay aracına aktardığı belirtillmişti.
Açıklamada ayrıca gönderilen bir komutla, daha iyi Güneşışığı alabileceği umuduyla aracın yüzey üzerindeki konumunun 4 cm yükseltildiği ve yatay olarak 35 derece döndürüldüğü, ancak bu manevralardan sonra aracın bataryalarının hızla tükendiği bildirilmişti.
Philae, ESA’ya ait Rosetta uzay aracının sırtında 10 yılı aşan bir kovalamacanın ardından 12 kasım günü kuyrukluyıldız üzerine inişinde bazı aletlerin çalışmaması sonucu iki kez “zıpladıktan” sonra hedef noktasının uzağında ve halen kesin olarak belirlenemeyen bir yere konmuştu.
ESA yetkilileri, aksaklığa Philae’nin tepesinde bulunan ve aracı geri sıçramaması için yüzeye bastıracak bir motorun çalışmaması, ve aracın üç bacağının altında bulunan ve onu yüzeye “çivileyecek” olan zıpkınların ateşlenmemesinin neden olduğunu açıkladılar.
Bir çamaşır-makinesi boyutlarında ve 100 kg kütlede olmasına karşın, kuyrukluyıldızın kütle çekimi Dünya’nınkinin 100.000’de biri olduğu için, Philae’nin P67 üzerindeki ağırlığı yalnızca 1 gram kadar.
ESA ‘nın Web sayfasında verilen bilgilere göre, sonda ilk sıçrayışında boşlukta saniyede 38 cm hızla yol alarak 1 saat 50 dakika sonra hedef noktasından 1 km uzakta başka bir noktaya daha değmiş, ama yine fırlayarak saniyede 3 cm hızla yol alarak 7 dakika sonra yüzeye konabilmiş.
Sorun, 4 km uzunluğundaki kuyruklu yıldızın neresinde bulunduğu henüz tam olarak belirlenememiş olan sondanın, gönderdiği ilk fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla dik bir yamacın gölgesinde kalmış olması. Bu nedenle de araca enerji sağlayan ve normal olarak 12.4 saatlik “kuyrukluyıldız günü” içinde 6-7 saat güneş ışığı alması gereken panellerinin, Güneş’i yalnızca 1.5 saat görebilmesi.
Dolayısıyla aracın ana bataryasının hızla boşalacağını hesaplayan ESA teknisyenleri, araca tasarlanan görevlerinin tümünün yerine getirmesi talimatını vermişler ve bunun için gerekli düzeneklerin Philae tarafından harekete geçirildiğini belirlemişlerdi.
Bu görevler arasında , kuyrukluyıldızın yüzeyinin yoğunluk ve ısıl özelliklerinin belirlenmesi, yüzeyi 20 cm kadar delecek bir matkapla alınacak örneklerin araçtaki fırınlarda ısıtılarak içerdiği moleküllerin ve bir X-ışını spektromeresiyle kuyruklu yıldızdaki uçucu kimyasallar ve gazların incelenmesi, olası karmaşık organik kimyasalların belirlenmesi, manyetik alanın ölçülmesi ve kuyruklu yıldızla Güneş’ten yayılan ve “Güneş rüzgarı” denen elektrik yüklü parçacıklar arasındaki etkileşimin incelenmesi bulunuyordu. sHalen Güneş’ten 511milyon km uzakta olan aracın Güneş’e 180 milyon km yaklaştığında saniyede 100 kg oranında püskürtmeye başlaması beklenen gazların tanımlanması da Philae’nin temel görevlerinden.
Güneş Sistemi’nin 4.5 milyar yıl önce oluşmasından bu yana hiçbir değişime uğramamış olan kuyrukluyıldızdan elde edilen verilerin, Güneş’in ve gezegenlerin içinde oluştuğu gaz ve toz diski hakkında eşsiz bilgiler sağlaması bekleniyor.
Aracın, uzunca bir sessizliğin ardından yeniden temasa geçmesi, olaylı konuş sonunda olduğu gibi ESA kontrol merkezindeki yetkililer ve teknisyenleri sevince boğmuştu. Aracın gücünü tüketip sessizliğe gömülmesinden sonra da ESA yetkilileri, Philae’nin büyük bir iş başardığını ve sevinçlerinin gölgelenmediğini belirttiler. Yetkililer, Güneş’e yaklaşmasıyla pozisyonu değişecek olan kuyrukluyıldızda Philae’nin “uykudan uyanabilme” olasılığının da değerlendirildiğini kaydettiler.
ESA yetkilileri uzay aracına Rosetta adının, üzerinde birkaç dilde yazılmış aynı metnin bulunmasıyla Eski Mısır uygarlığının yazısı olan hiyerogliflerin çözülmesini sağlayan ünlü Rosetta Taşı’nın yaptığı gibi, uzayın sırlarının aydınlatılmasına yardımcı olacağı için verildiğini açıkladılar. Sondanın adı Philae de, Mısır’da Assuan Barajı’nın gölü altında kalan ve üzerindeki İsis tapınağı ve başka tarihi anıtların taşındığı yerin adı. Sondanın iniş noktasının ESA tarafından düzenlenen yarışma ile seçilen adı Agilkia da, tapınağın ve tarihi kalıntıların taşındığı Nil nehri üzerindeki küçük ada.
REFERENCES
- 1. European Space Agency