Levha Tektoniği Yeniden Yazılıyor

Levha tektoniği, Dünya’nın kabuğunun 7 büyük “levhaya” ayrıldığını ve bu levhaların manto üzerinde serbest olarak yüzdüğünü öne süren teori. Söz konusu levhalar yılda yaklaşık 2-5 cm’lik bir hızla hareket ediyorlar ve karşı karşıya geldiklerinde etkileşerek, depremlerden dağ ve yanardağların oluşumuna dek uzanan çeşitli yeryüzü olaylarının ortaya çıkmasına neden oluyorlar. Hareketlerine tam olarak neyin neden olduğu sorusuysa, teorinin kabul edildiği 1950’lerin sonlarından bu yana bilim insanları arasında tartışma konusu.

 Alman meteorolog ve jeofizikçi Alfred Wegener’in “kıtaların kayması” kuramının üzerine inşa edilmiş olan bu teori, kıtaların ve yeryüzündeki birçok coğrafi unsurun şeklinin de sorumlusu. Bilim insanları kıtasal levhaların nasıl hareket ettikleri konusunda iki hipotez öne sürmüştü: mantonun etkisiyle pasif hareket ya da kendilerinin aktif hareketi. Fakat Science Advances dergisinin Aralık 2016 sayısında yayımlanan bir çalışma, işin içinde bir etkenin daha olduğuna işaret ediyor: Dünya’nın ergimiş çekirdeğinden gelen ısı.

Doğu Pasifik Yükseltisi’ni inceleyen araştırmacılar, bu bölgedeki levha hareketinin önceden öne sürülen modellerden herhangi biriyle açıklanamayacağını gördüler. Başka kuvvetlerin de etkisi olması gerektiğini savunan araştırmacılar, levhaların yüzerliğinin (ya da alttaki yarı sıvı ortamın kaldırma kuvvetinin) Dünya’nın çekirdeğinden gelen ısı etkisiyle ortaya çıktığını ifade ediyorlar. Araştırmada, levha tektoniğindeki hareketliliğin yüzde 50 oranında bu ısının etkisiyle ortaya çıktığı, ayrıca Dünya’nın çekirdek ve manto tabakası arasında yaklaşık 20 teravatlık ısının akış gösterdiği belirtiliyor. Bu değer, insanların yıllık toplam enerji tüketiminden biraz daha fazla.

Yarı eriyik haldeki mantonun çekirdek etkisiyle ısının kısımları daha az yoğun ve daha yüzer hale gelerek yukarıya (kabuğa doğru) yükselirken, kabuktaki levhalar da soğuyarak negatif yüzerlik oluşturuyorlar ve batma eğilimi gösteriyorlar. Bu iki kuvvetin birlikte etkisi de levhaların manto üzerinde kayarak hareket etmesine neden oluyor.

Çalışmanın sonuçları levha tektoniği, sismik etkinlik ve volkanik etkinlikler gibi Dünya dinamikleri üzerinde çalışan bilim insanları için önemli bilgiler sunmasının yanında, konuya ilişkin bazı ders kitaplarındaki bilgilerin de elden geçirilmesini gerektiriyor.