Kutup Soğuklarında Yeni bir Dil mi Doğuyor?

Zorlu soğukların hüküm sürdüğü Antarktika kışları, araştırma istasyonlarının cesur sakinleri arasında kendine özgü bir aksanın ortaya çıkmasına gebe olabilir mi? Dünyanın geri kalanından yalıtılmış halde yaşayan bu araştırmacılarla yapılan yeni bir çalışma, bu denli izole bir yaşam ve farklı kökenler nedeniyle aksanların nasıl etkilenebileceğine ışık tutarak, dilin evrimine yeni bir bakış açısı sunuyor.

Güney kutbunun Adelaide Adası’nda bulunan Rothera Araştırma İstasyonu’nda, farklı ülkelerden gelen 26 araştırmacı ve destek personeli yaşıyor. Altı ay boyunca kar ve buz diyarında, dünyanın geri kalanıyla sınırlı bir temas içindeler. Çalışırken, dinlenirken ve sosyalleşirken aralarında bol bol konuşuyorlar tabii ki. Hatta sıklıkla, konuşabilecekleri başka kimse olmuyor. Bu sohbetlerde, kendileri farkında olsa da olmasa da, farklı konuşma kalıpları doğuyor.

Münih Ludwig-Maximilians Üniversitesi araştırmacıları, Antarktika’nın kış sakinlerinden altı ay boyunca farklı zamanda aldıkları ses kayıtlarında, bazı telaffuz değişimleri fark ettiler. Bazı sözcüklerde yer alan ardışık seslerin (örneğin “ou” sesinin) telaffuzu gitgide değişiyordu.

Araştırmanın başındaki uzmanlardan Prof. Dr. Jonathan Harrington’a göre bunun açıklaması, uzun süreli etkileşimde konuşma kalıplarının sürekli olarak karşılıklı aktarımı ve bireylerin birbirlerinin telaffuzlarını benimsemesi. Ekip üyelerinin ABD, Almanya, İskoçya, İrlanda ve İzlanda gibi farklı ülkelerden ve kökenlerden geliyor olması da muhtemelen etkili bir role sahip. Böyle bir havuz da aksanların birleştiği ve ayrıştığı benzersiz bir ortam yaratıyor.

Antarktika deneyinde gözlenen bu durum, yalıtılmış toplulukların zaman içinde farklı aksanlar ve hatta lehçeler geliştirdiği tarihsel örnekleri de yansıtıyor. Dünyanın farklı yerlerinde, birden çok kültürden gelen kalabalık toplulukların bir arada yaşadığı modern şehirlerde de benzer bir durum görülüyor. Londra, Berlin ve Stockholm’de ortaya çıkan yeni lehçeler bunun çarpıcı örnekleri.

Aslında araştırmacılar daha yola çıkmadan önce alınan ses kayıtları üzerine bilgisayar modelleriyle çalışılmış ve ne tür değişimlerin görülebileceği baştan ortaya çıkarılmış. Altı ayın sonunda görülen değişimler de, bilgisayar modellerinin sonuçlarıyla ciddi ölçüde benzerlik göstermiş. Sadece modellerdeki sonuçlar biraz daha abartılı çıkmış. Altı ayın sonunda alınan ses kayıtları analiz edildiğinde, akustik dalgalarda bu değişimler rahatlıkla fark edilebilmiş.

Aksan değişimlerine ek olarak, bu izole topluluğun kendi aralarında “uydurduğu” bazı terimler de var. Örneğin, güzel bir gün için “dingle day” ve çöp toplamak için “fod plod” gibi deyim kalıpları türetmişler.

Antarktika’nın kışlık misafirleri, tarih boyunca yaşanan kolonileşmelerin doğurduğu kadar geniş ölçekte bir aksan farklılaşması yaşamaktan elbette uzak. Aksanların belirgin şekilde değişmesi, gelişmesi ve yerleşmesi için birden fazla neslin aynı izole ortamda birbirini takip etmesi gerekiyor. Çocuklar hem birbirlerinin hem de büyüklerinin konuşmasını ezberleyip taklit ederek konuştukları için aksanların gelişip oturmasında önemli rol oynuyorlar. Araştırmacıların Antarktika’da çocuk doğurup yetiştirme ihtimali şimdilik düşük olsa da, bu çalışma, böyle izole ortamlarda dilin geçirebileceği potansiyel farklılaşmaları ortaya koyması açısından ilgi çekici. Daha da önemlisi, izolasyon ve çeşitliliğin bu kadar kısa sürede bile dil evrimi üzerinde nasıl etkiler gösterebileceğinin bir kanıtı.