Kozmik Hidrojen Bombası

Ölü yıldız eşinden malzeme çalınca…

NASA, bir “nova” patlamasının Chandra X-ışını Uzay Teleskopu tarafından alınan görüntüsünü yayımladı. Nova patlamaları, Güneş benzeri yıldızların ölümlerinden arta kalan, Dünyamız boyutlarına kadar sıkışmış sıcak merkezleri üzerinde meydana geliyor. Bunlara gökbilim literatüründe “beyaz cüce” deniyor.

Nova diye adlandırılan patlamalar şöyle meydana geliyor: Bir ikili yıldız sistemindeki eşlerden, ömrünü daha önce tüketmiş olan yıldızın artığı  beyaz cüce,  ömrünün sonuna yaklaşıp kırmızı dev aşamasına girerek şişen eş yıldızın dış katmanlarından malzeme çalmaya başlıyor. Beyaz cüce üzerine yağan gaz, belli bir yoğunluğa ulaşınca, yüzeyde toplanan gaz, beyaz cüceyi çepeçevre saran katmanın termonükleer bir patlamayla yok olmasına yol açıyor. Patlamanın yarattığı şok dalgası da cüce çevresindeki uzay ortamında ses hızının ötesinde bir hızla yayılarak ortamdaki gazın ışımasına neden oluyor.

Beyaz cüceler üzerindeki nova patlamaları, şiddetlerine karşın, yine beyaz cücelerde meydana gelen ve cücenin tümüyle yokolmasıyla sonuçlanan Tip 1a süpernova patlamalarının yanında solda sıfır kalıyorlar. Bu tür süpernovalar da yine aynı senaryoya göre gelişiyor ve tipik olarak 0,6 Güneş kütlesindeki beyaz cüce, eş yıldızdan çaldığı gazla 1,4 Güneş kütlesi olan kritik bir değere yaklaşınca   ya da iki beyaz cüce birleşince meydana gelen termonükleer tepkime cücenin tümünü yok ediyor. Süreçte, karbon ve oksijenden yapılı beyaz cücede üzerine yığılan kütlenin basıncıyla sıcaklık milyar derecenin üzerine çıkıyor ve önce karbon, ardından da oksijen çekirdekleri birleşerek daha ağır çekirdekler oluşturuyorlar. Serbest kalan enerjinin yarattığı şok dalgası da cücenin tüm parçalarının muazzam bir patlamayla uzaya saçılmasına yol açıyor. Uzaya saçılan madde önce radyoaktif nikele, ardından radyoaktif kobalta ve en sonunda da bildiğimiz demire dönüşüyor. Dünyamızda ve gökadamızdaki demirin en önemli kaynağı, bu Tip 1a süpernova patlamaları.  

Nova patlamalarıysa, beyaz cücenin kendisine fazlaca zarar vermediğinden, sürecin tekrarlanmasıyla zaman içinde aynı cüce üzerinde çok sayıda nova patlaması gerçekleşebiliyor.

Chandra’nın gözlediği nova patlamaları, 1500 ışıkyılı uzaklıkta Kahraman (Perseus) Takımyıldızı bölgesinde GK Persei adlı gökcismi üzerinde meydana geliyor  ve üç yılda bir tekrarlıyor.

Chandra ise, cismi 2000 ve 2013 yıllarında iki kez X-ışını dalga boylarında gözlemiş. İki tarih arasında nova patlamasının uzaya saçtığı enkaz saatte 1,1 milyon km hızla yol almış. Bu da, aradan geçen sürede şok dalgasının 144 milyar km yol katettiğini gösteriyor. Patlama enkazındaki gazınsa 1 milyon derecedeki sıcaklığını koruduğu belirlenmiş.