Kakao Tanelerin Kadar Zenginsin

Antik Maya uygarlığında para söz konusu olduğunda akla gelen “para”dan başka her şeymiş neredeyse. Aslında pek çok erken toplum gibi alışverişte kıymeti olan bilumum ürünleri değiş tokuş ediyorlarmış: giysi, tütün, mısır… 16. yüzyıl İspanyol kayıtlarına göre, Avrupalılar bile işçilere –çikolatanın elde edildiği– kakao taneleriyle ödeme yapıyormuş. Avrupalıların kıtaya gelişinden önceye dair kayıtlar biraz daha muğlak tabii.

Maya sanatı üzerine çalışan arkeolog Joanne Baron, bu muğlaklığı gidermek istemiş. Orta Amerika’da günümüzde Meksika’nın bulunduğu topraklarda MS 250 ile 900 yılları arasında uzanan dönemi araştırmış; duvar freskleri, resimli çanak çömlekler, oyma eserleri incelemiş.

Her şey sıcak çikolatayla başlıyor

Erken devir sanatında çikolata pek fazla görünür değilmiş. Ancak 8. yüzyıl itibariyle ürün değiş tokuşu yerine çikolatanın daha makbul bir ödeme aracı haline geldiğini görmüş Baron. Kakaoyu ise kil kupalarda sıcak çorbamsı bir içecek olarak tüketmeyi tercih ediyorlarmış. 7. yüzyıla ait bir duvar resmi, pazar yerinde alışveriş yapan bir kadının alacağı hamur karşılığında bir kâse sıcak çikolata verdiğini gösteriyormuş. Tabii bir kâse sıcak çikolataya “para birimi” demek için henüz erken bir dönemmiş.

Bunun için Baron’un biraz daha araştırması gerekmiş. MS 691 ila 900 arasına tarihlenen 180’den fazla resmi inceleyince, çikolatanın giderek para birimine, daha doğrusu fermente edilmiş ve kurutulmuş kakao tanelerine dönüştüğünü görmüş. Tütün ve mısır da Maya kralları ve yöneticilerine yapılan ödemelerde kullanılmaya devam ediyormuş. Ama üzerinde kaç kurutulmuş kakao tanesi değerinde olduğunu belirten işaretler taşıyan dokuma giysi ve çanta tasvirlerini görünce durumdan emin olmuş.

Kakao kralları

Maya kralları giderek tüketebileceklerinden çok daha fazla kakao tanesi istiflemeye başlamış. Ama bir de şöyle bir durum var: Kakao ağaçlarından Maya şehirlerine yakın topraklarda iyi verim alınamıyormuş. O yüzden kakao tane olarak daha kıymetliymiş.

Bazı araştırmacılara göre Klasik Maya uygarlığının sonunu getiren de kuraklık. Politik gücün en büyük destekçisi olan kakao kaynaklarının giderek yok olması, ekonomik krize yol açmış olabilir diyorlar.

Bir diğer Maya uzmanı olan David Freidel ise, olaya bambaşka bir yerden yaklaşıyor. “Tasvirlerde kakaonun giderek daha fazla görülmeye başlanmasının para birimi olarak önemiyle ilişkilendirilmesi ne kadar doğru?” diyor, “Kakaonun önemi giderek artıyor mu, yoksa biz mi bazı şeyleri yeni yeni görüyoruz?”

Freidel, Maya uygarlığının çöküşünü kakao ile ilişkilendirme konusunda da şüpheci: “Kakao taneleri tek para birimi değildi” diyor ve her şeyi kakaoya bağlamayı doğru bulmuyor.

Çikolata ve kakao ile dolu, tatlı bir bilimsel belirsizlik…