Cisplatin ile Barış Yapmak
Kanser tedavisinde kullanılan cisplatin etken maddeli ilaca karşı gelişen direnç hastaların hayatlarını tehlikeye atıyor. Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi’den Dr. Öğr. Üyesi Ceyda Açılan Ayhan, bu direnci kırmak için uğraşıyor.
Cisplatin, klinikte birçok kanser türünün tedavisinde yaygın şekilde kullanılan etkin bir kemoterapi ilacı. Testis kanserinde başlarda hayat kurtarma başarı oranı yüzde 10’ken bu etken maddeli ilacın kullanılmaya başlamasıyla bu oran yüzde 85’lere çıkıyor, yine medulloblastoma geliştirmiş çocuklarda bu etken maddenin tedavi rejimine eklenmesiyle hastalıksız sağkalım süresi yüzde 85 oranında arttı. Ne var ki, bazı hastalar cisplatine karşı ilaç direnci geliştirebiliyor veya zaten cisplatine başından cevap vermiyor.
Hücrelerin böylesi bir ilaca tekrar duyarlı hale getirilmesi çok önemli; Açılan Ayhan’ın çalışmasının çıkış noktası da bu.
Dr. Açılan Ayhan çalışmasını şöyle anlattıyor; “Kanser hücreleri normal hücrelere göre daha sık bölündükleri ve DNA tamir eden mekanizmaları normal hücreler kadar iyi çalışmadığı için, cisplatin tedavisi sonucunda ölürler. Buna karşın kanser hücreleri, ilaç nasıl çalışıyorsa onun etkisini geri çevirecek yollar bularak direnç kazanabiliyorlar. Bu yollardan biri, ilacın hücre içine alınmasını engellemek veya dışarı atılmasını sağlamak. Biz çalışmamızda ilacın dışarı atılımına odaklandık. Başka ilaçlar ile tedaviyi destekleyerek kanser hücrelerini öldürecek ilacın hücreden dışarı atılmasını engellemeye çalışıyoruz.”
Proje kapsamında ilk defa olarak, lizozomal atılım yolu ile cisplatin direnci oluşturmuş kanser hücrelerinde, epigenetik hedefli ilaçlar kullanılarak bu atılımının azaltılması ve bu yolla hücrelerin tekrar duyarlı hale getirilmesi planlanıyor. Bu kapsamda ayrıca, direncin hangi moleküler mekanizmalar ile geri çevrildiği inceleniyor. Epigenetik ilaçlar kanser tedavisinde kullanılmaya çok yeni başladı. Bu proje kapsamında da kullanım alanlarını genişleterek, hücreleri cisplatine yeniden duyarlı hale getirebilen epi-ilaçların belirlenmesi ilk defa çalışılıyor.
Çalışmanın ilk aşamalarında birkaç molekül tespit eden Açılan Ayhan ve ekibi, şimdi bu sonuçları tekrar ederek cisplatin direncini geri çevirmeye çalışacak. Bununla birlikte klinikte henüz kullanılmayan yeni ilaçlar üzerine de çalışıyorlar.
Proje başarı ile tamamlandığında, klinikte en çok kullanılan kemoterapi ilaçlarından biri olan cisplatine karşı gelişen direnci geri çevirmek için yeni epi-hedefli ilaç molekülleri tespit edilecek ve bu yeni moleküllerin nasıl çalıştığı belirlenecek. Bu şekilde, lizozomal atılım yolu ile ilaçların hücre dışına atılmasında rol oynayan epigenetik faktörler de belirlenmiş olacak.
Dr. Açılan Ayhan’ın projesi ICGEB’den (International Centre for Genetic Engineering) üç yıllığına 45 bin Euro fon aldı. Projede şu anda bir doktora öğrencisi (Barış Sergi) ve iki uzman araştırmacı (Dr. Buse Cevatemre, Dr. Hamza Syed) çalışıyor. Aynı zamanda University of Pittsburgh’tan lizozom biyolojisi konusunda uzman Prof. Dr. Kirill Kiselyov da projenin ortak isimlerinden.