Büyük Beynin Sırrı Meyvede mi?

Bir bilim insanına primatları neyin özel kıldığını sorun, ''iri beyinleri'' diyeceklerdir. Peki neden primatlar? Bir iddiaya göre nedeni, meyveler.

New York Üniversitesi'nde doktora öğrencisi olan Alex DeCasien'in bulguları, onlarca yıldır süregiden bir tartışmayı alevlendirdi. Araştırma Nature Ecology and Evolution dergisinde yayımlandı. DeCasien son 20 yıldır bilim dünyasında yaygın olan bir görüşe meydan okumak değil, rastgele çiftleşen türlerle tek eşli türlerin beyinlerini karşılaştırmak niyetindeydi.

Maymunlar, goriller, lorigiller ve lemurlardan oluşan dört primat grubundan 140 türün beslenme biçimi ile sosyal hayatları hakkında veriler toplayan öğrenci, cinsel seçimlerin ve aynı türe ait üye sayısının, primatların beyinleri üzerindeki belirleyici izine rastlamadı. Bulduğu tek değişken, temelde yaprak ya da meyve yiyor olmalarıydı.

Harvard Üniversitesi'nden Richard Wrangham türün beslenme tarzı ve yaşadığı ekolojinin daha derin bir bakışla incelenmesi gerektiğine katılırken, Oxford Üniversitesi'nden Robin Dunbar, Wrangham'a ''Elmalarla, armutları karşılaştırmayınız'' şeklinde itirazda bulundu. 

Yapraklarda bulunan besleyici öğelerin kalın hücre duvarları arkasında saklandığı, primatların bu bariyerleri kırmak ve yaprağı sindirebilmek için saatlerce dinlenmek zorunda kaldıkları biliniyordu. Oysa meyveler bir hayvana hızla sindirebileceği yüksek kaloriler sağlıyordu. Ve primatlarda bu enerjiden en çok fayda gören, beyin oldu.

Bu noktada Dunbar şu soruyu yöneltti: Peki enerji neden başka bir organ geliştirmek yerine bir organı büyütmek üzere kullanıldı? Bilim insanları genellikle bu soruyu, büyük gruplar halinde yaşamanın getirdiği zorunluluklarla açıklıyor.

Ama DeCasien'in açıklaması biraz farklı: ''Bir primat herhangi bir yerde yaprak bulabilir ama meyve yemek için o meyvenin nerede yetiştiğini hatırlaması gerekir. Ayrıca meyve yiyenlerin çok daha büyük bir alanı tanıması zorunlu, bu nedenle gelişmiş bir yön bulma becerisine sahip olmalılar. Dahası, bazı meyvelere ulaşmak daha zor olduğundan sorun çözme hatta araç kullanma becerilerini de sergilemek durumundalar. Bu nedenle evrim, meyve yiyen primatların karşısına daha zorlu durumları getirerek beyinlerinin büyümesine yol açmış olmalı. Bu durumda sosyal hayat, beynin gelişimi konusunda oldukça alakasız.''

Wrangham'in görüşleri ise DeCasien'i şöyle destekliyor. ''Beslenme, beynin büyümesini ve dolaylı olarak daha karmaşık sosyal hayatları başlatmış olabilir. Sosyal hayatların getirdiği bilişsel beceriler evrimi iyiden iyiye hızlandırabilir. Uzun vadede bunları birbirinden ayırmak imkânsız. Beslenme ve sosyallik birbirinin alternatifi değil, tamamlayıcısıdır.''

Et pişirme becerisinin, insan beyninin gelişimi üzerindeki etkileri hesaba katıldığında, ekolojinin beyin üzerinde sosyalleşmeden daha fazla hakkının olması muhtemel.