Bilim Dünyası “Güzel Aklı”nı Kaybetti

Geçtiğimiz cumartesi bilim dünyası büyük bir kayıp yaşadı; 20. yüzyılın dahileri arasında gösterilen Nobel Ödüllü matematikçi John Nash ve eşini bir trafik kazasında kaybettik. Genellikle bir bilim insanının ardından göz yaşı döken, onu çalışmalarıyla anan yine bilim dünyası olur, ama bu sefer öyle olmadı. John Nash, Nobel Ödülü’ne layık bulunan çalışması Oyun Kuramı ile geniş kitlelerce tanınan ve saygı duyulan bir bilim insanı olmasına karşın, onu sosyal medyada “meşhur” eden Akıl Oyunları (Beautiful Mind) filmindeki dokunaklı hayat hikâyesiydi.

John Nash’in bilim ve bilinmezlik dolu yaşamından kısa başlıklar:

• John Forbes Nash 1948 yılında Carnegie Teknoloji Enstitüsü Matematik Bölümü’nde lisans ve lisansüstü derecelerini tamamlayarak, akademik kariyerini sürdürmek amacıyla Princeton Üniversitesi’ne geçti.
• Görünüşte hiç ders çalışmıyordu. Hemen hemen hiç arkadaşı yoktu. Ama o hırslı ve zekiydi. Pek çok efsanevi matematikçinin aksine, çocukluğunda “deha” olduğunu pek belli etmemişti ama üniversite yıllarında deha kendini ortaya koymaya başlamıştı.
• 1949 yılında, henüz 21 yaşındayken yazdığı bir makale, ona tam 45 yıl sonra ekonomi dalında Nobel Ödülü’nü kazandırdı. Makalesinde, insan doğasına dair birçok şeyi daha iyi anlamamızı sağlayan orijinal fikirlerden bahseden Nash, Adam Smith’in senelerdir geçerli olan kuramındaki eksik bir noktayı açıklıyordu. 
• Adam Smith’in kuarmına göre “Bir grubun en yüksek performansı elde etmesi için, üyelerinin her birinin kendi başarıları için ellerinden gelenin en iyisini yapmaları gerekir” şeklindeki kısmı ‘’Üyelerinin her birinin kendi başarıları için ve ayrıca grubun toplam başarısı için ellerinden gelenin en iyisini yapmaları gerekir” biçiminde ifade ederek, yaşamının en büyük meşgalesi olan Oyun Kuramı’nı ilk kez ifade ediyordu.
• Nash doktorasını aldıktan sonra, MIT’de (Massachusetts Institute of Technology) ders vermeye başladı. Sonraki yıllar boyunca Nash, bir yandan peşini hiç bırakmayan psikiyatrik bir rahatsızlıkla savaşırken, bir yandan da matematik çalışmalarını sürdürdü.
• Bir gün akademisyenlerin bulunduğu bir odaya dalıp, başka bir galaksiden canlıların New York Times gazetesinde kendisine rakamlardan oluşan şifreli bir mesaj yolladığını söylediğinde, arkadaşları önce bunun bir şaka olduğunu düşündüler. Hatta aylar sonra öğretmenliği tamamen bırakıp, üniversitedeki görevinden olaylı bir şekilde istifa edip, Boston yakınlarındaki bir akıl hastanesinde gözetim altında tutulmaya başlandıktan sonra bile, bu olan bitenlerin bir şaka olduğunu düşünüyorlardı. Fakat teşhis konmuştu: Nash, paranoid şizofrendi.
• 25 yıl boyunca kapatıldığı hastanede Nash, halüsinasyonlarla yaşadı. Matematiği bıraktı. Nümeroloji ile ilgilenmeye başladı. Kendisinin öteki gezegenlerle dünya arasında bir elçi olduğunu düşünüyordu. Diğer galaksiler sadece onun anlayacağı şifreli mesajlar ve rakamlarla dünya ile iletişim kuruyorlardı. Bir telefon numarası, İbranice bir harf, bir kravatın üzerindeki desenler sadece onun anlayacağı mesajlar ve şifrelerdi. 25 yıl şok terapileri, ilaçlar ve ara ara herkesi umutlandıran fakat çok kısa süren iyileşme dönemleri ile geçti.
•  Hastalığı sırasında yasal izinle Avrupa ve ABD’de seyahatlere çıktı. Karmaşık bilgisayar programları yazmayı öğrendi. Ara sıra, eskiden eğitmen olarak bulunduğu, Princeton Üniversitesi’ne gidiyor, bir köşede kahvesini içiyor ve etrafa her zaman yanında taşıdığı kâğıtları yayıyordu. Kendisine verilen selamlara karşı öylece kayıtsız kalıyordu.
• Ortaya attığı kuram, akademik dünyada yarattığının yanı sıra, popüler kültürde de ilgi çekmişti. Nobel Ödüllü oyun kuramcısı, John Forbes Nash, Sylvia Nasar tarafından kaleme alınan 1998 tarihli biyografinin ve 2001 yılında çekilen ve Türkiye’de Güzel Akıl adıyla gösterilen A Beautiful Mind filminin konusu oldu. 1983 yapımı WarGames filminin de ana teması oyun kuramıydı.

A Beautiful Mind filminden John Nash’ın Nobel Ödülünü alırken yaptığı konuşmayı buradan izleyebilirsiniz.

 

*Oyun kuramı: Her bir tercihin kâr ve maliyetinin diğer bireylerin kararlarına bağlı olduğu durumlarda en uygun davranışın seçilmesini inceler.