Afrika’nın Neresindensiniz?
Antropologlar, modern insanların (Homo sapiens) 250.000 ile 300.000 yıl önce Afrika’da ortaya çıktığını bilse de, noktasal bir tahmin yürütmek oldukça zor, çünkü Homo sapiens fosillerine Afrika’nın her yerinde rastlanıyor ve DNA örnekleri de yetersiz. Uzun zamandır süregelen genel kanı, daha erken tarihli fosillerin yoğunlaştığı Doğu Afrika’da doğmuş olduğumuz yönünde.
Geçtiğimiz haftalarda Nature’da yayımlanan yeni bir araştırma ise, zaten tartışmalı olan bir konuya bir kıvılcım daha ekleyerek, tüm insanlığın kuzey Botswana’da doğduğunu iddia ediyor. Yalnızca anneden kıza geçen mitokondriyal DNA (mtDNA) analizlerine dayanarak, hepimizin 200.000 yıl önce Botsvana’nın Okavango Deltası ve Makgadikgadi bölgelerinde yaşamış küçük bir Khosian (bushmen) avcı-toplayıcı grubundan geldiğimizi öne sürüyor.
Namibya ve Güney Afrika’da DNA’sı pek iyi bilinmeyen avcı-toplayıcı insan gruplarından alınan 200 kan örneği, çoğu Güney Afrika’dan 1000 diğer mtDNA örneği ile karşılaştırıldı. Sonra bu örnekler, bir soy ağacı üzerinde birbiriyle ilişkilendirildi.
Bu yeni çalışma, L0 (L-sıfır) adı verilen, nadir bir mtDNA soyuna odaklanıyor. Bu, nesiller boyunca anneden kıza bozulmadan geçen en eski mitokondriyal soy. Fakat, zaman zaman mutasyonlar ortaya çıkıyor, ve bunlar da önemli evrimsel değişimlerle ilişkilendiriliyor. Çalışmanın yürütücüsü Vanessa Hayes, L0 ile Güney Afrika Genom Projesi’nde çalışırken ilgilenmeye başlamış ve L0’daki mutasyonları geriye doğru takip ederek, önemli değişimlerin yaşandığı dönemleri belirlemiş.
Kalahari adlı bu bölge şu anda büyük bir çöl havzası gibi görünse de, eskiden Afrika’nın en büyük gölüne sahip, İsviçre büyüklüğünde muazzam bir sulak alandı. Bölgede yaşayan topluluklar oldukça istikrarlı biçimde, neredeyse 70.000 yıl boyunca bu bereketli topraklarda yaşamıştı. 130.000 – 110.000 yıl öncesine geldiğimizde ise, iklim değişikliği sayesinde kuzeydoğu ve güneybatı yönünde açılan yeşil koridorlar, bazı insanların bölgeden ayrılmasını sağladı. Bu göç hareketi L0 soyunda da takip edilebiliyor.
Hayes’in tezini destekleyen başka çalışmalar da var. Örneğin, bu yıl yayımlanan bir araştırma, Botsvana’dan Doğu Afrika’ya bir göç dalgası yaşandığını öne süren kanıtlar sunuyor ve burada farklı nüfusların birbirine karışarak, modern insanın doğuşunda önemli bir rol oynadığını iddia ediyor.
Hayes, insanlığın kökenini araştırırken, yalnızca yaşayan insanların DNA’sına dayanarak bir sonuca varmakla eleştiriliyor. Örneğin, babadan oğula geçen Y kromozomlarının veya ebeveynlerin her ikisinden birden geçen çekirdek genlerinin evrimini takip etmiş olsa, çok farklı sonuçlara varılabileceği tartışılıyor. Ayrıca Neandertal genlerimizin yalnızca çekirdek DNA’sında bulunduğu ve mitokonri genomunda görülmediği de bir gerçek.
Ayrıca, L0 üzerinden takip edilen kadın atalarımızın, başka bir bölgeden buraya göç etmiş olma olasılığı da var.
‘‘İnsanlar, binlerce yıl içinde o kadar çok yer değiştirmiş ve karışmıştır ki’’ diyor Londra’daki Francis Crick Enstitüsü’nden Pontus Skoglund, ‘‘70.000 – 200.000 yıl önce yaşamış insanlara ne olduğunu ortaya çıkarmak için, günümüzde yaşayan insanların DNA’sını çalışmak oldukça yetersizdir. Bunun için o dönemlere ait DNA’lara veya iyi tarihlenmiş fosillere ihtiyacınız var.’’
İngiltere’deki Brighton Üniversitesi’nden arkeolog James Cole, Hayes’in yenilikçi çalışmalarını överken, önemli arkeolojik kanıtların da göz ardı edildiğini ekliyor. Mesela, yakın zaman önce Fas’ta bulunan, anatomik anlamda modern, 315.000 yaşında bir insan fosilinin, bu senaryoda nereye yerleştirileceği gibi bir sorun ortaya çıkıyor. Hayes, cevaben, kendi çalışmasının yalnızca hayattaki insanların doğrudan atalarına odaklandığını, Fas örneğinde genetik kanıt bulunmadığı için, günümüz insanlarıyla bağlantısının da bilinemeyeceğini iddia ediyor.
Genetiğin insanlığın kökenine dair söyledikleri, anlaşılan, bu soruya bir cevap vermekten çok, bu hikâyenin aslında ne kadar karmaşık olduğunu ortaya koyuyor.
REFERENCES
- 1. https://www.scientificamerican.com/article/lush-okavango-delta-pinpointed-as-ancestral-homeland-of-all-living-humans/?utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_campaign=sciences&utm_content=link&utm_term=2019-11-01_featured-this-
- 2. https://www.sciencemag.org/news/2019/10/experts-question-study-claiming-pinpoint-birthplace-all-humans?utm_campaign=news_weekly_2019-11-01&et_rid=527298681&et_cid=3055519
- 3. https://www.bbc.com/news/science-environment-50210701
- 4. https://www.nature.com/articles/s41467-019-11213-w