“Beyaz Adam”ın Hastalığı Azteklerin Sonunu Getirmiş

Geçtiğimiz günlerde bioRxiv’de yayınlanan araştırmanın başrolünde 500 yıllık bir DNA var. Tarihin en ölümcül salgınının İspanyolların Amerika’yı istilasıyla ortaya çıktığına dair ilk doğrudan kanıt kendisi. 16. yüzyılda Aztek nüfusunu büyük oranda yok eden bu salgının, Salmonella'nın Avrupa’dan gelen ölümcül bir türü olduğunu ortaya koyuyor araştırma. Meksika’daki gömülerden birinin mide bakterisinden alınan DNA, 1540’larda yerli nüfusun yüzde 80’ini öldüren salgınla ilişkilendiriliyor. Bu aynı zamanda, Avrupa kolonizasyonu sonrası yerli nüfusun kitlesel ölümüne yol açan patojene dair ilk genetik kanıt.

25 milyondan 1 milyona

1519’da İspanyol Hernando Cortés Meksika topraklarına vardığında yerli nüfusun 25 milyon olduğu tahmin ediliyor. Aradan geçen bir yüzyıl, İspanyolların “zaferi” ve bir dizi salgınla dolu. Bu arada yerli nüfus 1 milyona düşüyor. En büyük salgınlar 1545 ve 1576’da başlıyor. Halk arasında, Aztek dilinde ölümcül salgın anlamına gelen cocoliztli olarak anılıyorlar ve Meksika’nın yüksek kesimlerinde yaşayan 7 ila 18 milyon kişi bu süreçte ölüyor. Kıyaslama yapmak gerekirse, 14. yüzyıl Avrupa’sındaki kara ölüm lakaplı veba kadar şiddetli bir etkiye sahip.

Max Planck Enstitüsü’nden Johannes Krause’un yürüttüğü başka bir araştırmada, Meksika’nın güneyinde yer alan Oaxacan’daki 29 gömünün dişlerinden alınan DNA’lardan 5’i, 1545-1550 arasındaki cocoliztli’yle, yani Salmonella salgınıyla eşleşiyor. Bu sonuca ulaşabilmek için 2700’den fazla modern bakteriyel genomu içeren veri tabanında da tarama yapılıyor.

Salmonella enterica olduğu anlaşılan ve Paratyphi C olarak da bilinen suş, bugün de çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerde görülebilen, tifüs benzeri bir hastalığa neden oluyor ve tedavi edilmezse enfekte olanların yüzde 10-15’ini öldürüyor.

Avrupalı köken

Salmonella Paratyphi C’nin Avrupalı kökleri de, İngiltere, Warwick Üniversitesi’nden Mark Achtman’ın yönettiği bir başka araştırmanın konusu oluyor. Onlar da Norveç, Trondheim’da 1200 yılı civarında gömülen bir kadının mezarında arıyorlar cevabı. Bugün nadiren görülen Salmonella suşuna ait ilk kanıta rastlıyorlar. Hastalığın öncesinde Avrupa’da da dolaşımda olduğu böylece anlaşılıyor.

Bakteri de okyanusu aşıp Amerika’ya geliyor. Dışkıyla bulaşabildiği için, İspanyol istilası sırasında oluşan sağlıksız ortam, ona güzel bir yayılma fırsatı sunuyor. Ve koskoca Azteklerin sonunu getiriyor.