540 milyon yıllık “atamız”

Geçtiğimiz günlerde Nature dergisinde yayımlanan çalışma, geniş bir yelpazedeki canlı türlerinin ortak atasına işaret ediyor. Bilimciler aynı zamanda bu minik ve yaşlı deniz canlısını insan evrimine giden yolun en başlarına yerleştiriyor. Eliptik formu ve kocaman ağzıyla bir torbayı andırdığından ona verdikleri isim: Saccorhytus. Yani “buruşuk torba”.

Bir milimetreden daha büyük olmayan bu “buruşuk torbanın”, Türkçede ikincil ağızlılar olarak bilinen Deutrostomia’ların –ve dolayısıyla bizim— ilk ortak atamıza nasıl işaret ettiğine gelince… İlk Deutrostomia gruplarının, 510-520 milyon yıl önce, yalnız omurgalılara değil, denizkestanelerinin de aralarında olduğu derisidikenlilere, denizde yaşayan bir solucanı andıran Hemichordata’lara ve pek çok türe çeşitlenmiş olduğu biliniyor.

Şimdiye dek ortaya çıkarılmış en yaşlı ve en ilkel Deutrostomia fosilleri olan Saccorhytus ise Çin’in merkezindeki Şensi bölgesinde ortaya çıkarılmış ve 540 milyon yaşında. Fosilleri inceleyebilmek için araştırmacılar üç ton kadar kireçtaşını işlemden geçirmiş. Çalışmanın yazarlarından, Cambridge Üniversitesi’nde evrimsel paleobiyoloji profesörü Simon Conway Morris, çıplak gözle minik siyah tanecikleri andıran fosillerin, mikroskop altında inanılmaz detaylara sahip olduğunu belirtiyor.

Çalışma, bu yaşlı canlının vücudunun –insanlar dahil pek çok torununda da görüldüğü üzere, çift taraflı simetrik olduğunu ortaya koyuyor. İnce ve görece esnek derileri varmış.

En dikkat çekici yerinin ağzı olduğu konusunda tüm araştırmacılar hemfikir. Bu konuyla bağlantılı “sorun” ise anüsünün yokluğu. Bu durumda, kocaman ağzıyla yediklerini yine aynı yerden çıkarıyordu demeye getiriyor uluslararası ekip bilimsel bir ustalıkla.

İşin evrimsel tarafına dönersek: Fosil buluntularının, prehistorik –tarihöncesi- yaşama dair fosil kanıtlarıyla ilgili uzun zamandır süregelen yanlış eşleştirmeleri de aydınlatması umuluyor. Bu yüzden çok değerliler.