Dünya’nın Çekirdeğinde Neler Oluyor?

Gezegenimizin derinliklerinde ilginç bir değişim yaşanıyor. Geçtiğimiz yıl bilim insanları, Dünya’nın çekirdeğinin görece yakın zaman önce durduğunu ve sonra da üstteki katmanların tersi yönünde dönmeye başladığını, bu değişimin de yaklaşık her 35 yılda bir meydana gelebileceğini öne sürmüşlerdi.

Şimdiyse, onlarca yıllık deprem verisini inceleyen bir diğer çalışma, gezegenimizin çekirdeğinin 10 yılı aşkın süredir üst katmanlardan (yani manto ve kabuktan) daha yavaş dönmekte olduğunu ortaya koyuyor. Bu bulgu, geçen yıl tartışma yaratan görüş için de mantıklı bir açıklama getiriyor.

Güney California Üniversitesi’nden jeofizikçi John Vidale ve ekibi, 1991-2023 yılları arasında Antarktika yakınlarındaki Güney Sandwich Adaları’nda meydana gelen depremlerin sismik verilerini analiz etti.  Araştırmacılar, özellikle aynı yerde farklı zamanlarda meydana gelen depremlerin peşine düştüler. Depremlerde görülen sismik dalgaların bir kısmı iç çekirdekten de geçer ve gezegenin diğer tarafına ulaşır, ulaştıkları noktada da dalga şekilleri olarak kaydedilirler. İç çekirdek diğer katmanlardan bağımsız olarak dönüyorsa, sismik dalgalar iç çekirdeğin farklı kısımlarından geçer ve iç çekirdeğin her yeri aynı anatomide olmadığı için de farklı dalga şekilleri oluştururlar. Fakat 2023 yılında ortaya atıldığı gibi iç çekirdek diğer katmanların tersi yönünde dönüyorsa, ters dönüşün başlamasından önceye ve sonraya ait özdeş dalga şekilleri görülür. Vidale ve ekibi, bu şekilde özdeş dalga şekilleri aradılar ve karşılaştırdıkları 200 örnekten 25’inin birbirine uyduğunu gördüler. Elde ettikleri verilere göre de iç çekirdek 2008 yılı civarında mantoya göre ters yönde ilerlemeye başlamıştı. Üstelik bunu, önceki hızının yarısından daha düşük bir hızla yapıyordu.

Ancak aslında iç çekirdek, diğer tüm katmanlarla aynı yönde dönüyor. Kafanız karışmasın, hemen bir örnekle durumu açıklayalım: Kaldırımda durduğunuzu ve yol üstünde aynı yöne giden iki aracı izlediğinizi düşünün. Biri daha hızlı gidiyor olsun. Size göre ikisi de aynı yönde gidiyor olmasına karşın, hızlı aracın içindeki birine göre diğer araç ters yöne doğru uzaklaşıyor gibi görünür. Üzerinde yaşadığımız tabaka, yani Dünya’nın kabuğu, işe o hızlı giden araç. Çekirdek yavaşladığı için bizden uzaklaşıyor gibi görünüyor.

Vidale’ye göre bu yavaşlamanın sebebi, gezegen kütlesinin yaklaşık %70’ini oluşturan ve kütle çekim gücü ile iç çekirdeği etkileyen manto tabakası. Mantonun yoğun olan bölgeleri iç çekirdeğin salınımını bozuyor olabilir.

Bu bulgular, bilim insanları arasındaki tartışmalara nokta koymuş değil. İç çekirdeğin dönüş hızının hangi periyotlarla dalgalandığı konusunda farklı görüşler var. Bu salınım kimine göre altı, kimine göre 20-30, 2023 yılı çalışmasına ve Vidale’ye göreyse yaklaşık 70 yılda bir değişim gösteriyor. Ve haklılarsa, yeniden hızlanmaya başlaması oldukça yakın. Bunun netlik kazanması içinse daha fazla araştırmaya ve daha fazla veriye ihtiyaç var.