Ağaçların Bir Faydası Daha Var

İklim değişikliği veya son yıllarda durum iyice ciddileştiği için iklim krizi adı verilen küresel olgunun karşısındaki en büyük gücümüzün ağaç dikmek olduğuna dair biraz da tartışmalı bir önermeye hepimiz aşinayız. Ağaçlar, fotosentez yoluyla atmosferdeki karbondioksiti çeşitli hidrokarbon zincirlerine, yani selüloz, lignin ve benzeri sert maddelere dönüştürüyor ve böylece odunlaşarak bir karbon yutağı işlevi görüyor. Ilıman iklimlerde ağaçlar öldüğü zaman mikoorganizmalar, özellikle de mantar türleri sayesinde yavaşça parçalanarak toprağa karışıyor ve birikerek kalınca bir humus katmanı oluşturuyor ve atmosferik karbonu bu sayede toprağa katarak orada tutuyor.

Bu doğrultuda, eğer yeterince ağaç dikersek iklim krizinin durdurulabileceği teorisi karşısında da çeşitli savlar var. Örneğin, bozkır bitkilerinin karbon yutma sürecini ağaçlardan çok daha hızlı yürüttüğü, dolayısıyla ağaç dikmekten ziyade bozkırların korunması ve zarar görmüş arazilerde bölgenin doğal ekosistemini bozmayacak şekilde bu bozkırların genişletilmesinin daha iyi bir çözüm olduğunu savunanlar var. Ayrıca ağaçlandırma projeleri, özellikle de kısa bir süre içinde çok sayıda ağaç dikmeyi hedefleyen hırslı projelerin çoğu, doğal ormanlar oluşturmaktan ziyade yapay plantasyonlara dönüşüyor, tek tip türlerle doluyor ve aslında uzun vadede sağlayacağı faydadan çok zarara yol açabileceği düşünülüyor. Oysa sağlıklı ormanların en önemli özelliklerinden biri sahip olduğu ve desteklediği biyoçeşitlilik.

Bu arada, hemen kısa bir bilgi ekleyelim; Guiness Rekorlar Kitabı’na göre bir kişi tarafından 24 saatte en fazla sayıda ağaç dikme rekoru, 17 Temmuz 2021’de çalışmayı yürüten Kanadalı genç Antoine Moses’a ait. Moses, 24 saat içinde tek başına 23.060 ağaç dikmiş. Bu, her 3,75 saniyede bir ağaç fidanı dikmek anlamına geliyor. Ayrıca, bir ekip tarafından bir saat içinde en fazla ağaç dikme rekoru Hindistan’ın Assam Eyaleti Orman İşletme Şefliği tarafından 25 Eylül 2023’te kırılmış. Proje kapsamında 1 saat içinde tam 331.929 ağaç dikilmiş.

Konumuza dönersek… İklim krizinin başrol oyuncusu karbondioksit olsa da atmosfere çok daha düşük miktarda saldığımız, ama karbondioksitten çok daha güçlü (28 kat daha güçlü) bir sera gazı olan metanı da unutmamalı. Aslında gezegenimizin yaşanabilir sıcaklıklarda kalmasını sağlayan çok önemli bir gaz olmakla birlikte (atmosferin yalnızca %0,00017’sini oluşturuyor), iklim değişikliğinin %30’undan sorumlu tutuluyor ve endüstrileşmeden sonra atmosferdeki metan konsantrasyonunun insan kaynaklı faaliyetler nedeniyle %160 arttığı belirtiliyor. Bununla birlikte, atmosferdeki metan gazının ömrü yaklaşık 10 yıl,  yaklaşık %95’i oksidasyon yoluyla ayrışıyor, geri kalan %5 ise topraktaki metanotrofik yani metanla beslenen mikroorganizmalar tarafından tüketiliyor veya dönüştürülüyor.

Ağaçların, daha doğrusu ormanların karbondioksit yutağı olduğunu belirtmiştik. İngiltere’deki Birmingham Üniversitesi’nden bilim insanları, ağaçların pek beklenmedik başka bir yönünü daha ortaya çıkardı; ağaçların gövdesinde ve kabuklarında yaşayan mikroorganizmalar sayesinde metan yutağı işlevi görmeleri. Tahminlere göre bu süreçler ağaçların iklim kriziyle mücadelede %10 daha etkili olmasını sağlıyor. Araştırmacılar, tropikal (Amazonlar ve Panama), ılıman geniş yapraklı (İngiltere) ve kutup altı ibreli ağaç ormanlarında (İsveç) yürüttükleri incelemelerde, metan emiliminin sıcak ve nemli koşullar nedeniyle en yoğun tropikal iklimde gerçekleştiğini tespit etti. Ağaçların kök boğazında, yani toprak seviyesinde bir miktar metan gazı saldığı (ki bu zaten bilinen bir gerçek), ama 1-2 metre yukarıda metan emiliminin başladığı belirlendi.

Ekibin yürüttüğü ağaç formu analizine göre, Dünya’daki tüm ağaçların kabukları düzleştirilip yere serilse, bütün gezgeni kaplıyor. Bu hesap doğrultusunda gezegen üzerindeki ağaçların atmosferden çektiği metan gazı miktarı 24,6-49,9 milyon ton olarak düşünülüyor. Bu, araştırmacılara göre toprak mikroorganizmalarının atmosferden çektiği miktara yakın.

2021 yılında yürütülen başka bir çalışmadaysa, Melaleuca quinquenervia adlı Avustralya’ya has bir ağacın kabuklarında metanotrofik bakterilere rastlanmıştı.

Birmingham Üniversitesi araştırmacılarından Vincent Gauci’ye göre ‘‘2021’de gerçekleşen COP26 iklim değişikliği zirvesinde, metan salımının 2030 yılına kadar %30 düşürülmesine yönelik Küresel Metan Taahhütü imzalanmıştı. Bizim sonuçlarımıza göre daha fazla ağaç dikmek ve ormansızlaşmayı yavaşlatmak, bu hedefe ulaşmakta yürütülecek çalışmaların önemli bir parçasını oluşturacaktır.’’