Ücretsiz Kanser Taramanızı Yaptırdınız mı?
“Erken teşhis hayat kurtarır” sloganına ne kadar aşinasınız? Peki, düzenli sağlık taraması yaptırıyor musunuz? En son ne zaman aile hekiminize gittiniz? KETEM’leri duydunuz mu? Buralarda bazı kanser tipleri için ücretsiz tarama yaptırabileceğinizi biliyor musunuz?
Sağlık Bakanlığı’na bağlı olan “Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM)”, tarama ve teşhis yapan birinci basamak sağlık kuruluşları. Ana hedefleri, herhangi bir kanser teşhisi konmamış sağlıklı kişilere ulaşmak ve vücutta kanser varsa, bunu olabildiğince erken evrede yakalayabilmek. Kanserleşme ne kadar erken yakalanırsa, tedavinin başarı şansı o kadar artıyor. Bu gerçeği hiç yabana atmamak gerek; hem bariz nedenlerden ötürü hem de şubat başında yayımlanan bir makalenin duyurduğu sonuçlardan. Makalede, dokuz yıldır yapılan etkin bir tarama ve aşılama çalışması sayesinde birkaç nesil içinde Avustralya’da rahim ağzı (serviks) kanserinin tamamen tarihe karışacağı öne sürülüyor.
Her ilimizde en az bir tane KETEM var. Hepsi de aynı teknolojik olanak ve cihazlara sahip. Şu anda ülke genelinde mamografi cihazı alımları yaparak, meme kanseri taramalarını da standart hale getirmeye çalışıyorlar. Buna ek olarak, il il dolaşan “Pembe Prenses” adlı mobil kanser tarama araçlarıyla halka ulaşmaya çalışıyorlar.
Aile hekimleriyle yakın işbirliği içinde çalışan KETEM’ler, üç kanser tipine yönelik tarama ve erken teşhis hizmeti sunuyor: meme, serviks (rahim ağzı) ve kolon (kalın bağırsak). Bu kanser tiplerinin seçilme nedenleri 1) ulaşılabilir bölgelerde olmaları, 2) çok hızlı gelişim ve yayılma göstermemeleri, 3) basit, kolay ve uygun maliyetli testlerle taranabilir özellikte olmaları. Diğer bazı kanser tiplerinin teşhisi için kullanılması gereken teknikler oldukça yüksek maliyetli. Ayrıca, özellikle çok hızlı ilerleyen kanserleri yakalayabilmek için BT (bilgisayarlı tomografi) gibi, vücuda yüksek miktarda radyasyon veren tarama tekniklerinin çok sık yapılması gerekiyor. Mamografide alınan radyasyon miktarıysa sadece yurt dışına yapılan bir uçak yolculuğunda alınan miktar kadar. Söz konusu insan sağlığı olduğunda, daima bu tür kâr-zarar dengeleri gözetiliyor. Dolayısıyla, seçilen üç kanser tipi her anlamda en uygun adaylar. Kadınlar 30 yaş sonrasında her beş yılda bir rahim ağzı, 40 yaş sonrasında da her iki yılda bir meme kanseri taraması yaptırabiliyorlar. Kolon kanseri taraması ise 50 yaş üzerindeki tüm kadın ve erkeklere, yine her iki yılda bir yapılıyor.
Kan Testi Yaptırdım Turp Gibiymişim
Tüm bu çabalarına rağmen, KETEM’lerin bilinirliği beklenenin altında; okullarda yaptıkları sunumlara, katıldıkları toplantılara, belirli günlerde yaptıkları tanıtımlara, dağıttıkları broşürlere rağmen. Bunun en önemli nedenleri, sağlıklı kişilerin bu tip taramalara ihtiyaç duymadıklarını düşünmeleri; aile hekimlerinin yönlendirmesine karşın taramaya gitmeye üşenmeleri; bazen de özel doktorlara gitmeyi tercih etmeleri. En yaygın nedenlerden biri de “Kısa süre önce kan testi yaptırdım, tüm değerlerim düzgün çıktı, bir sağlık sorunum olamaz” gibi hatalı bir düşünce. Vücutta doğrudan kan hücrelerini etkileyen bir kanser olmadığı takdirde, kanser varlığı kan sayımı analizlerine yansımayabiliyor. Yani ne yazık ki, tüm kan değerleriniz normal olsa bile vücudunuzda sinsi bir kanserleşme olabilir.
Serviks kanserinin bir numaralı şüphelisi: HPV
İnsan papillomavirüsü, diğer adıyla HPV, cinsel yolla bulaşan hastalıkların en yaygın görüleni ve serviks kanserlerinin çok yüksek oranda tek sorumlusu (farklı kaynaklara göre yüzde 70-90 arası). Ağırlıklı olarak ten temasıyla bulaşan HPV bazen cinsel organlarda siğil oluşumuyla kendini gösterirken, bazen de yıllarca hiç belirti vermeyebiliyor. Dolayısıyla, tek bir kişiyle birliktelikte bile bulaşma riski var. HPV sadece rahim ağzı değil, anüs ve gırtlak gibi bölgeler dâhil başka vücut kısımlarında da kansere neden olabiliyor.
Erkekler de HPV tehlikesi altında, onlarda da oldukça yüksek oranlarda HPV nedenli kanserler görülebiliyor. Erkekler için şu anda bir teşhis yöntemi olmamakla birlikte, kadınlara yönelik testler mevcut. Genellikle uygulanan “Pap-smear” sonrası PCR yöntemi her zaman yeterince güvenilir değil. Bunun nedeni, işin içine insan elinin karışması. Boyama ve tarama gibi aşamalarda istenmeden yapılan hatalar, serviks kanserinin gözden kaçmasına yol açabiliyor. KETEM’lerde yapılan Hibrit Yakalama (HC – Hybrid Capture) testiyse daha farklı bir test ve yüzde 97 gibi bir doğruluk payıyla, çok daha güvenilir. Doğrudan DNA varlığına bakarak HPV’nin tipini belirliyor. Basit, ucuz ve tam beş yıl geçerliliği olan bir teknik. Neden mi 5 yıl? Çünkü HPV’nin neden olduğu kanserler çok yavaş ilerliyor ve bu süreç en az 5-10 yılı buluyor.
HPV pozitif çıkarsa, ikinci adımda da hücrelerde bir değişiklik olup olmadığına bakılıyor. Zira her HPV taşıyıcısı mutlaka kanser olacak diye bir şart yok, çünkü virüsün 100’ün üzerinde farklı tipi (suşu) var. Bunların bazıları kanserleşmeye neden olmadan, bir süre sonra bağışıklık sistemi sayesinde vücuttan atılabiliyor. Ancak en az 13 tipi kansere neden olma açısından “yüksek riskli”. Sonuç olarak, HPV’den korunmak, bunun için de tedbirli davranmak çok daha akıllıca.
HPV tedavi edilebiliyor mu?
Ne yazık ki, HPV’yi vücuttan tamamen temizleyebilecek bir ilaç yok. Başarılı bir kanser tedavisi sonrasında virüsün kendisi temizlenebiliyor ama hücre DNA’sında yaptığı zararlı etkiler devam ettiği sürece, risk devam ediyor. Sadece displazi durumunda, yani anormal büyüme gösteren kansere meyilli hücreler epitel dokuyla sınırlıysa ve cerrahi müdahaleyle tamamen temizlenebilirse kanserin tekrarlama riski düşüyor.
Nasıl korunacağız?
Kansere neden olma açısından en riskli görülen HPV tiplerine (HPV 16 ve 18) karşı aşılar mevcut. Yapılması gereken diğer bir şey de düzenli tarama. Sadece birkaç dakika süren, kolay, ağrısız ve 5 yıl boyunca güvence veren bir testi yaptırmanın önemi apaçık ortada. Hem de ücretsiz olarak!
HPV Aşıları
En riskli tiplere karşı koruma sağlayan bu aşılar, 9 yaştan itibaren hem kız hem de erkek çocuklara uygulanabiliyor. Aşıya karşı bağışıklık tepkisi 12-13 yaş civarında çok daha iyi verildiği için genellikle bu yaş aralığı öneriliyor ve tercih ediliyor. Esas amaç, ilk cinsel ilişki öncesi bağışıklık kazandırabilmek. Aşıların koruyuculuğu çok yüksek (yüzde 97 – 100). Bazen siğil tedavisinde sıklığın azaltılması adına da bu aşıların yaptırılması öneriliyor.
Kanserleşmeye başlayan hücreler çok erken aşamada (displazi) yakalanır ve tamamen temizlenirse, ileride tekrar virüsle karşılaşmamak için aşılama önerilebiliyor. Ancak kesin kanser tanısı koyulmuşsa, başarılı bir tedavi sonrasında bile aşının koruyuculuğu yok. Böyle bir durumda yapılabilecek tek şey, doktorun önerdiği sıklıkta tarama.
Taramaya gitmek için ne yapmak gerek?
Kolon, meme veya rahim ağzı kanseri taraması yaptırmak için, size en yakın KETEM’e doğrudan gidebilirsiniz. Dilerseniz, aile hekiminizden de “Kanser Tarama Testi İstem Formu” isteyebilirsiniz. Sadece mamografi için randevu almanız gerekiyor, diğerleri için dilediğiniz zaman kapıları açık. Testler için TC kimlik numaranız yeterli. Geçici TC kimlik numarasıyla da tarama yaptırmak mümkün. Erken teşhis için ihtiyacınız olanlar işte bu kadar. Biraz da bilinç elbette, “Ben gayet sağlıklıyım, neden doktora gidip tarama yaptırayım ki?” diye düşünmemek gerek. Üstelik bu taramaların tamamı ücretsiz. Cebinizden sadece yol parası çıkacak. Dolayısıyla, kaygısızlığı kenara bırakmanın zamanı geldi. Hem kendinize hem de sevdiklerinize bir iyilik yapın ve bir KETEM’e başvurun.
TEŞEKKÜR
Tarama amaçlı gidişimizde bizi kırmayarak uygulamalar hakkında broşür ve bilgi sağlayan İzmir-Karşıyaka 1 No’lu Sağlıklı Hayat Merkezi’nden Dr. Hatice Yüksel’e ve HPV ile ilgili sorularımızı yanıtlayan Jinekolog Dr. Aslı Kaleli Yücetürk’e en içten teşekkürlerimiz sunarız.
REFERENCES
- 1. http://kanser.gov.tr/
- 2. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs380/en/
- 3. https://www.cdc.gov/std/hpv/stdfact-hpv.htm
- 4. https://ecdc.europa.eu/en/human-papillomavirus/factsheet
- 5. https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/infectious-agents/hpv-vaccine-fact-sheet
- 6. https://academic.oup.com/jid/advance-article-abstract/doi/10.1093/infdis/jiy075/4841780?redirectedFrom=fulltext