Cüce gezegende aktif jeolojik süreçler…
NASA, Yeni Ufuklar uzay aracının 14 Temmuz günü Plüton’a yakın geçişi sırasında elde ettiği çarpıcı görüntülerden birini daha yayınladı. Yeni fotoğraf, cüce gezegenin üzerinde hemen dikkati çeken açık renkli kalp biçimli bir bölgenin orta-solunda yer alan buzdan bir “ova”yı gösteriyor.
NASA bir gün önce de kalp biçimli bölgenin tabanında, ekvator kuşağı üzerinde kimilerinin yüksekliği 3500 metreye varan buzdan dağlarla, Plüton’un en büyük uydusu Charon’un bir çatlaklar sistemiyle boydan boya yarılmış, farklı kompozisyonlardaki genç yüzeyinin görüntülerini yayınlamıştı.
Yeni Ufuklar ekibinin sözcüleri, dağlar gibi, üzerinde krater izi bulunmayan ovanın da en fazla 100 milyon yaşında olduğunu ve bu şaşırtıcı yapıları oluşturan jeolojik süreçlerin devam ediyor olabileceğini belirttiler.
Kalp biçimli bölgenin ortasındaki ova, içeri gidildikçe yoğunlaşan donmuş karbon monoksitten oluşmuş.
Yeni Ufuklar, 9,5 yıl ve yaklaşık 5 milyar km süren yolculuğun sonunda, Plüton’un 12.500 km yakınından geçerek, Neptün’ün yörüngesi dışında, Güneş Sistemi’nin 4,56 milyar yıl önce oluşumundan arta kalan buz ve kaya parçalarını içeren “Kuiper Kuşağı”nda araştırmalarını sürdürmek için yoluna devam etti.
Yeni Ufuklar ekibi geçici olarak, 1930 yılında Plüton’u keşfeden Clyde Tombaugh’un anısına “Tombaugh Regio” (Tombaugh Bölgesi) adını verdikleri “kalp” içindeki düzlüğe de 1957 yılında uzaya ilk fırlatılan aracın anısına “Sputnik Planum” (Sputnik Ovası) adını koydu.
Ovanın, uzay aracının 77 bin kilometre uzaktayken çekmiş olduğu görüntüsünde, ortalama 20-30 km genişliğinde, sığ yarıklarla çerçevelenmiş hücreler görülüyor. NASA uzmanları bunların nasıl oluştuğunun kesin olarak bilinmemesine karşılık, iki farklı süreçle meydana gelmiş olabileceğini belirtiyorlar. Olasılıklardan biri, düzlüğün oluştuktan sonra büzüşmesi sonucu kuruyan çamur misali çatlaması. Öteki olasılık da, bu parçalı yapıya Plüton’un yüzeyini kaplayan karbon monoksit, azot ve metan tabakalarının cüce gezegenin merkezinden gelen zayıf ısının konveksiyon süreciyle yükselmesinin neden olması. Dağlarınsa, Plüton’un – 223 ve –233°C arasında değişen sıcaklığında kayadan farksız olan su buzundan yapılı olduğu düşünülüyor.
Yeni Ufuklar ekibinden araştırmacılara göre ovanın sağ alt tarafında izlenen küçük çukurlar sistemi, yüzeydeki buz parçalarının, yeterli atmosfer basıncı yokluğunda “süblimleşme” denen süreçle, sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesi sonucu oluşmuş olabilir. Aynı yönde sıralı siyah çizgilerinse, rüzgârlar tarafından meydana getirilmiş olabileceği düşünülüyor.
Önemli bir keşif de, Plüton’un atmosferinin 1000 km yükseğe kadar çıkması ve cüce gezegenin arkasında “Güneş rüzgârı”nın atmosferden kopardığı iyonlardan oluşan on binlerce km uzunlukta soğuk ve yoğun gazdan bir kuyruğun bulunması.
REFERENCES
- 1. “Frozen Plains in the Heart of Pluto’s 'Heart'”, NASA, 17 Temmuz 2015
- 2. “Pluto Wags its Tail: New Horizons Discovers a Cold, Dense Region of Atmospheric Ions Behind Pluto”, NASA, 17 Temmuz 2015