Küresel Sağlık için Uzay Teknolojileri

Genel sağlık, tıp ve sağlık sistemleri için uzay teknolojileri nasıl kullanılabilir? 

Geçtiğimiz ay, Birleşmiş Milletler Dış Uzay Ofisi, Dünya Sağlık Örgütü ve İsviçre Hükümeti tarafından organize edilen “Küresel Sağlık için Uzay İşbirliklerini Güçlendirme” konulu konferansa Birlemiş Milletler Desteği ile katılma şansını elde ettim. Avrupa Uzay Ajansı tarafından desteklenen konferans Cenevre’deki Dünya Sağlık Örgütü Merkezi’nde düzenlendi.

Bu özel konferansa 20’den fazla ülkeden, çeşitli teknik alanları temsilen yaklaşık 100 kişi katıldı. Katılımcılar arasında hükümet temsilcileri, Dünya Sağlık Örgütü ve Birlişmiş Milletler delegeleri, NASA (Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi), ESA (Avrupa Uzay Ajansı) ve JAXA’dan (Japonya Uzay Araştırma Ajansı) üst düzey yöneticiler, genç profesyoneller ve öğrenciler vardı. 

Konferansta, özellikle uydu gözlemlerinden elde edilen verilerin işaret ettiği küresel sağlık sorununun ulaştığı boyutlara vurgu yapmak üzere kullanılan uzay teknolojileri birçok tartışmanın konusu oldu. Bunun yanında, sağlık sistemi esnekliği, bilgi paylaşımı, veri erişimi, kapasite geliştirme ihtiyaçları ve küresel sağlık yararına en iyi uydu teknolojilerinin geliştirilmesi gibi çeşitli konularda da oturumlar geçekleştirildi.

Hastalıkları belirlemek için ülkelerin görüntülenmesi, Dünya gözlem ve iletişim uyduları gibi uzay teknolojilerinin kullanımı konusundaki yöntemlerse aşağıdaki gibi incelendi: 

·         Salgın hastalıkların öngörülmesi ve erken uyarı sistemi (Zika ve Ebola virüsü gibi)

·         Gelişmekte olan bölgeler/ülkelerde sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması

·         Su kirliliği, atık kontrolü ve yönetimi

·         Sağlık desteğine kısıtlı erişimi olan izole ve kırsal alanlara tıbbi bilgi ulaştırmak için teletıp uygulamaları

·         Vektör bulaşıcı hastalıkların takibi ve sağlık sorunlarında karar alma süreçlerin incelenmesi

·         Uluslararası Uzay İstasyonu’nda yürütülen ve kanser gibi önemli hastalıklar için potansiyel tedavi yöntemleri araştırmaları. 

 

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri için Konferansın Önemi

Konferans, küresel sağlığı ele alan uzay-temelli verilerin ve teknolojilerin daha iyi kullanılması için ortaklıklar oluşturmak ve güçlendirmek amacıyla diyalog kurulmasını amaçlıyordu. Buna ek olarak, katılımcılar tarafından yapılan tartışmalar ve sunulan tavsiyeler, Birleşmiş Milletlerin "Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri" (SKH) ve 2018'deki UNISPACE + 50 konferansı için bilgi ve çıktı olarak kullanılacak.

SKH'ler Eylül 2015'te gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler zirvesinde dünya liderleri tarafından kabul edildi ve önümüzdeki 15 yıl içinde BM'nin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi'nin çalışma ve tarışma temelini oluşturacak 17 odak alanını kapsıyor. 

Bu yeni SKH'lerle, ülkeler yoksulluğun her biçimine son verecek, eşitsizlikle savaşacak ve iklim değişikliğiyle mücadele çabalarını harekete geçirecek.

2018’de Birleşmiş Milletler'in Dış Uzayın Keşfi ve Barışçıl Kullanımı Konferansı'nın 50. yıldönümü kutlanacak – UNISPACE + 50. Haziran 2015'te, Dış Uzayın Barışcıl Kullanımı Komitesi (COPUOS) 58. oturumunda UNISPACE + 50 için çalışma planını onayladı. 

2018'deki UNISPACE + 50 Konferansı, Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Gündemi ile uyumlu olarak, çeşitli konferanslardan katılımcıların çıktılarını birleştirmeyi ve uzay ekonomisi, uzay toplumu, uzay erişilebilirliği ve uzay diplomasisi altında küresel uzay yönetimi yaratmayı, amaçlıyor.

Astronot Sağlığı

Derin uzay görevleri için ilaç tasarımında kritik bileşenlerden biri, uzun uzay uçuşu sırasında hastalıkların öngörülmesi ve önlenmesidir. Şu anda Uluslararası Uzay İstasyonu, Güneş Sistemimizdeki, en büyük insan yapımı laboratuvar. Yerden 400 km yüksekteki laboratuvar yanma, 3 boyutlu baskı, bitki yetiştirme, kan akışı analizi ve hastalık yapan bakteriler için mikro yerçekimi deneyleri açısından mükemmel bir ortam sağlıyor.

HfQ-SRNA Bağlantısının Engellenmesinin Ön Analizi

Dünya Gözlem ve Teletıp tartışmalarına ek olarak, konferans ayrıca tıp ve ilaç tasarımı ile ilgili sunumları da içeriyordu. Bu bölümde ben de, mikro-yerçekimi ortamında Pseudomonas Aeruginosa virülansını (hastalık yaratma potansiyeli) artıran ve sRNA’ya bağlanan önemli bir protein olan HfQ hakkında sunum yaptım.

Dünyada, ellerimizi yıkarken ve dişlerimizi fırçalarken, Salmonella Typhimurium, Pseudomonas Aeruginosa veya Staphylococcus Aureus gibi birçok bakteri patojeni ile karşılaşırız. Çıplak gözle görünmese de, bakteri bizi birçok açıdan etkiler. Bu bakteriyel patojenlerin UUİ'de bulunan mikroyerçekiminde fonksiyonlarını değiştirdikleri tespit edildi.

En önemli değişikliklerden biri, bakterilerin virülansında artışa neden olan gen ifadesidir ve bu nedenle astronotların hasta olma ihtimali daha yüksek. Oldukça yaygın olan  bu bakterilerden Pseudomonas suda kirletici olarak bulunur, Salmonella ise insanlarda gastroenterit oluşturur. Uzaydaki herhangi bir bakteri, uzun uzay uçuşu sırasında astronotların bağışıklık sistemini zayıflatacağı ve bulaşıcı hastalık riskini artıracağı için, bu çalışmanın sonuçları önemli.

HfQ, gen transkripsiyonunu, mRNA geçişini düzenleyen ve bakteri patojenlerinin sağlık ve virulansını artıran “kodlamayan RNA (sRNA)” bağlayıcı bir proteindir. Çalışmalarımda bakterilerin virus etkisini azaltmanın bir yolu olarak HfQ-sRNA bağını engellemeye çalıştım. Hesaplamalarıma göre, günümüzde kullanılmakta olan ve HfQ'ye yüzde 80-90 oranında benzer birçok ilaç molekülü bulunuyor. 

Örneğin, kanser önleyici olarak kullanılan ya da proteinleri düzenleyen, karaciğer ve akciğer kanseri tedavisinde kullanlanlar gibi. Bu mevcut ilaçların moleküler dizilimini, HfQ'nin molekül yapısını kopyalacak şekilde değiştirebilirsek, proteinin etkisini bloke edebilen yeni moleküller yaratabiliriz. Böylece bu bakterilerin uzaydaki virus etkisini düşürebiliriz. Bu yeni ilaçlar, uzun uzay uçuşu sırasında hayatı tehdit eden hastalık riskini azaltmak için astronotlar tarafından kullanılabilir.

Konferansın Çıktıları 

Konferans birçok nedenden ötürü çok yararlıydı. Üst düzey tartışmalara katkıda bulunma fırsatı, Dünya Sağlık Örgütü ve Birleşmiş Milletler’in küresel sağlığın geleceği ile ilgili mevcut çalışmalarını daha iyi anlamak için harika bir fırsat oldu. Buna ek olarak, ilaç tasarımı ve astronot sağlığı konusundaki tavsiyelerim, UNISPACE + 50 ve SDG 2030 Vizyon arşivleri için BM/DSÖ yöneticileri tarafından hazırlanacak resmi raporda yer alacak. Koç Üniversitesi'nde doktora öğrencisi olarak BM'nin desteğiyle yüksek düzeyde bir konferansa katılma fırsatı, Türkiye ile BM arasındaki uluslararası işbirliğini artıracaktır. Umarım yaptığım çalışmalar, öğrencilere ve gelecek nesillere, dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek ve uzayı daha erişilebilir kılmak için farkındalık yaratır ve ilham verir.