“I-ıh” Yüzü Her Yerde Aynı

Farklı dil ve kültürlerde olumsuz ifade ortak…

Ohio Üniversitesi’nden (ABD) araştırmacılar, olumsuz tepkiye işaret eden yüz ifadesinin, farklı diller konuşan insanlar, hatta konuşma engelliler için aynı olduğunu belirlediler.

Bilişsellik uzmanı, elektrik ve bilgisayar mühendisi Prof Aleix Martinez yönetiminde yapılan çalışmaya göre “hayır, katılmıyorum”, “sanmıyorum”, “doğru değil” gibisinden olumsuz duyguları belirten bu ortak ifade, çatılmış kaşlar, sıkılmış dudaklar ve hafifçe yukarı kaldırılmış çeneden oluşuyor.

Dilin kökeni sorusunun bilim dünyasını ötedenberi meşgul ettiğini hatırlatan Martinez, çalışma sonuçlarının dil ile duyguları ileten yüz ifadeleri arasında bir bağa işaret ettiğini belirtiyor.

Martinez ve ekibi, daha önceki çalışmalarında bilgisayar algoritmaları kullanarak, aralarında daha temel duyguları bir arada ifade eden “karma” ya da “karmaşık” olanlar da dahil 21 farklı yüz ifadesi belirlemişler. Araştırmacılara göre “neşe” ve “iğrenme” ifadeleri, bir arada “neşeli iğrenme” ifadesini oluşturabiliyor. “Örneğin, artık ölçüsü kaçmış bir komedi filmi izlerken ya da kucağında tuttuğu sevimli bebek altına yaptığında!”

Dolayısıyla araştırmacılar, eğer evrensel bir “olmaz yüzü” varsa, bunun her yerde onaylamama işareti olarak kabul edilen üç temel yüz ifadesinin karması olacağını düşünmüşler: kızgınlık, tiksinti ve alay.

İfadelerde evrenselliği araştırırken negatif ifadelerin seçilmesinin nedeniyse, Darwin’in daha atalarımızın konuşma becerisini geliştirmelerinden çok önce tehlike ya da saldırganlık anlatan yüz ifadelerinin yaşamda kalmayı kolaylaştırdığı görüşünü savunması.

Ekip, hipotezi sınamak için 158 üniversite öğrencisini bir dijital kamera önüne oturtarak kameranın gerisindeki insanla kendi dillerinde rastgele konuşurken fotoğraflarını ve videolarını çekimiş.

Öğrenciler, farklı gramer yapılarına sahip anadilleri kapsayan dört gruptan seçilmiş: Alman dil ailesinden olan İngilizceyi konuşanlar, Latince kökenli İspanyolcayı konuşanlar, Çinliler için ortak resmi dil olarak yapılandırılan Mandarin Çinçesi konuşanlar ile, işitme ve konuşma engelliler için geliştirilen ve öteki işaret dilleri gibi el işaretleri, baş ve gövde hareketleriyle yüz ifadeleriyle sözcük ve cümle parçalarını ifade eden Amerikan İşaret Dili (American Sign Language -ASL) kullananlar.

Araştırmacıların aradığı, bir cümlenin işlevini belirten “gramer işaretçisine” karşılık gelen yüz ifadeleri. Örnek, “Partiye gitMİyorum” cümlesindeki olumsuzluk ifade eden Mİ takısı. Bu red, olumsuz bir tercihi gösteren gramer işaretçisi, çünkü araştırmacılara göre, olumsuzluğun gramer işaretçisi evrensel ise katılımcıların hepsinin, hangi dilden konuşurlarsa (sesli olarak ya da işaretle) konuşsunlar, o gramer işaretçisini kullandıklarında benzer yüz ifadeleri takınmaları gerekir.

Deneylerde öğrenciler ya araştırmacılarca kendileri için yazılan cümleleri ezberleyip söylemişler ya da olumsuz tepki tetikleyecek “Bir araştırmaya göre öğrenci harçlarının yüzde 30 artırılması gerekli; buna katılıyor musunuz?” gibisinden soruları yanıtlamışlar.

Ekip, her öğrencinin çekilen videosunun her karesini ayrı ayrı etiketleyerek, hangi yüz kasının hangi yönde hareket ettiğini belirlemiş, daha sonra bilgisayar algoritmalarıyla binlerce kare içinde ortak olanlar saptanmış.

Sonuçta, ortak bir “olmaz yüzü” ortaya çıkmış: “Kızgınlık” ifade edilen çatılmış kaşlar, “tiksinti” ile kalkan bir çene ve alay ya da istihza ifade eden birbirine bastırılmış dudaklar. Her gruptan öğrenciler, olumsuz cümleler sarfederken bu kas hareketlerini sergiliyorlar.

Ayrıca, insanların konuşurken farklı dillere göre saniyede 3 ile 8 hece kullanmalarından hareket eden araştırmacılar “olmaz yüz”ün oluşma hızının, bu farklı tempolarla örtüştüğünü de belirlemişler.

İlginç bir bulgu da, işaret dili kullananların, “hayır”ın işaret karşılığını kullanmak ya da başı sağa sola sallamak gibi geleneksel seçenekler yerine bazen kestirmeden “olmaz yüzü” kullanmayı seçmeleri.

Belki okurlarımız ve öğrencilerimiz arasında, aynı yüz ifadelerinin bölgemizde konuşulan diller için de geçerli olup olmadığını sınamak için benzer deneyler yapmak isteyenler ve sonuçlarını bizle paylaşmak isteyenler çıkabilir…