#

Evcilleşme Sendromuna Açıklama (Hey Gidi Günler…)

Bilim Dalları

Neredeyse 150 yıl önce Charles Darwin tarafından not edildiğinden bu yana, farklı evcilleşmiş hayvan türlerindeki ortak bazı özelliklere bir açıklama getirilememişti. Bunların başlıcaları arasında evcil türlerin atalarına kıyasla daha uysal olmaları, düşük kulaklar, beyaz deri bölgeleri, ufalmış çene vb. sayılıyor.

Şimdiyse, GENETICS adlı bilim dergisinde yayımlanan kısa bir makale, bu ortak özelliklerin sorumlusunu tanımlamış görünüyor: Memeli embriyolarında, gelişmekte olan omurilik kordonunun iki tarafında yer alan ve “nöral krest” (nöral taç) diye adlandırılan bir grup embriyonik kök hücre. Bu hücreler, embriyo gelişirken vücudun çeşitli yerlerine göç ederek farklı dokular oluşturuyorlar. Bunlar arasında derilere renklerini sağlayan pigment hücrelerinden tutun da, kafada çeneler, dişler, kulaklar gibi yapılar da bulunuyor. Ayrıca hayvanların tehlike karşısında “dövüş ya da sıvış” tercihlerini belirleyen salgıyı (adrenalin) üreten adrenal bezleri de bu kök hücrelerce oluşturuluyor. Nöral krestlerin beyin gelişiminde de dolaylı bir rol oynadıkları biliniyor.

Berlin’deki Humboldt Üniversitesi’nden Adam Wilkins, Harvard Üniversitesi’nden Richard Wrangham ile Viyana Üniversitesi’nden Tecumseh Fitch tarafından kaleme alınan çalışmada ortaya atılan hipotez, evcilleşmede bu hücrelerin gelişmesinde ya da göç sürecinde meydana gelen aksaklıkların rol oynamış olabileceği.
Wilkins, “İnsanlar bu hayvanların uysallarını seçerek üretirlerken, farkında olmadan nöral krestlerdeki ufak tefek bozuklukların soylara aktarılmasına neden olmuş, bu da adrenal bezlerinin ata soylarına kıyasla küçülmesine ya da ağır gelişmesine yol açmış olabilir” diyor. “Böyle olunca da korkaklıkları azalıyor.”  

 

Nöral krest hücrelerindeki bozuklukların yol açtığı öteki etkiler arasında deri dokusunun bazı bölgelerinin pigmentten arınması (beyaz bölgeler), bozuk biçimli kulak kıkırdakları (düşük kulaklar), diş ve çene yapılarında değişimler gibi “evcilleşme sendromu” denen tabloda birçok tür için ortak olan özellikler de bulunuyor.

Ayrıca, beynin düzgün gelişiminde bu hücrelerce gönderilen kimyasal bir sinyal önemli rol oynadığından, araştırmacılar birçok evcil hayvan türünde önbeyin bölgesinin hacminin küçülmesinde de nöral krestlerdeki değişimin etkili olabileceği görüşündeler.

Embryonun ilk evrelerinde bir tabaka halindeki nöral doku (sinir dokusu), daha sonra katlanarak beyni ve omuriliği çevreleyen nöral tüpü oluştururken (üstte) tüpün sırt tarafında oluşan nöral krest kök hücreler, çeşitli dokuları oluşturmak üzere vücuda dağılıyor (altta).

Sıçan, tilki ve köpeklerde evcilleşmenin genlerde meydana getirdiği değişikliklerin hızla belirlenmeye başladığına işaret eden araştırmacılara göre, hipotezlerinin sınanması için fazla beklenmeyecek. 

REFERENCES

  • 1. “Domestication syndrome: White patches, baby faces and tameness”, Genetics Society of America, 14 Temmuz, 2014
  • 2. “Neural crest”, http://en.wikipedia.org/wiki/Neural_crest