#

En Yaşlı Sıfır

Bilim Dalları
Etiketler

Geçen ay Oxford Üniversitesi’nin Bodleian Kütüphanesi’nde heyecanlı günler yaşandı. Konu, kütüphanenin en kıymetli eserlerinden Bakhshali El Yazması’ydı. 1881’de bir çiftçi tarafından bugün Pakistan sınırları içinde kalan Bakhshali’de bulunmuştu. 70 yapraktan oluşan Sanskritçe (Hint-Avrupa dil ailesinin en eski belgeli dili) yazılmış en eski matematik metniydi. Ve rakamsal olmasa da “0” (yazıyla “sıfır”) sembolüne yer veren ilk metinlerden biriydi. Yaşı da muammaydı. İlk “sıfır” ise, Hindistan’daki Gwalior tapınağı üzerindeki 9. yüzyıla ait kitabe üzerindeydi.

Ama ABD, Fransa, Japonya, Yeni Zelanda ve Kanadalı bilimciler, geçen ay Oxfordlulara “bildiğiniz gibi değil” dediler. Bakhshali El Yazması, uzun bir toplama işleminden bahsediyor ve bu işlemin “sıfır” olmadan yapılamayacağını belirtiyordu. Burada geçen, “Sıfıra bir ekleyerek” ifadesi de, Sanskrit yazarın “sıfır”ı rakam olarak değerlendirdiğini gösteriyordu.

El yazmasının radyokarbon tarihleme sonuçları da şaşırtıcıydı. 3 ila 4. yüzyıllara tarihleniyordu. Yani, bahsi geçen “sıfır”, rakamsal sembol olarak kullanılan ilk “0”dı. Gwalior’dakinden 500 yıl daha eskiydi.

Elde Var Sıfır

“Bugün kullandığımız sıfır sembolü, Bakhshali El Yazması’nda da olduğu gibi, antik Hindistan’da kullanılan nokta işaretinden türetildi” diyor Oxford Üniversitesi’nden Prof. Dr. Marcus du Sautoy. Bu nokta, sayı sisteminde mesela 10’lar, 100’ler, 1000’leri işaret etmek için “yer tutucu” olarak kullanılıyordu.

Maya, Babil gibi antik kültürlerde de aynı şekilde kullanılıyordu sıfır. Ama Bakhshali El Yazması’nda durum bu örneklerden daha farklı. İki nedenden ötürü: İlki, bu noktanın daha sonra “içi boş bir merkez olan” bugünkü haline evrilmiş olması. İkincisi, sıfırın bağımsız bir rakam olarak ilk kez sadece antik Hindistan’da kullanılmış olması. Yani bugün bildiğimiz anlamda… Buna da Hintli astronom ve matematikçi Brahmagupta’nın 628 yılına tarihlenen yazmalarında rastlıyoruz. 

REFERENCES

  • 1. https://phys.org/news/2017-10-bakhshali-manuscript-world-oldest.html
  • 2. http://www.sci-news.com/archaeology/bakhshali-manuscript-mathematical-symbol-zero-05231.html
  • 3. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/you-can-visit-the-worlds-oldest-zero-at-a-temple-in-india-2120286/