Telepati Cephesinde Yeni Gelişmeler

Kelimeleri kullanmadan iletişim kurmak mümkün mü? Konuşmadan, yazmadan, göz göze gelmeden, dokunmadan, yalnızca düşünceleri doğrudan ileterek bir başkasıyla fikir alıp vermek veya duyguları paylaşmak? Hatta, başka canlıların bedensel hareketlerini kontrol etmek? Peki, bunu binlerce kilometre uzaktan yapmak?

Bunlar, teknoloji araştırmacıları, nörologlar ve hatta dil bilimcileri bile uzun zamandır meşgul eden, ‘‘nasıl’’ sorusunun yanında çeşitli etik sorunları da taşıyan meselelerden bazıları. İki veya daha fazla beyin, arada herhangi bir engel olmadan, doğrudan iletişim kurabilir mi? Eğer bu mümkün olursa, insanlar arasındaki iletişim yöntemleri hangi yönde değişir? Başkalarının zihnine doğrudan erişmek, ne kadar etik? Böyle bir teknolojinin suiistimal edilme ihtimali ne kadar gerçekçi? Bu sorular, yalnızca bilim insanlarının değil, belki de herkesin aklını tarih boyunca kurcalamıştır.

Bu doğrultuda, daha yeni sorular da ortaya çıkıyor: Birçok insanın beynini bir ağ üzerinde birleştirerek, süper-zeki bir ‘‘organik bilgisayar’’ yaratılabilir mi?

Beyin-makine arabirimleri (brain machine interfaces) uzmanı Miguel Nicolelis, beyin aktivitelerinin birleştirilmesini, insanlığın kaçınılmaz bir gelişmesi, evrimin bir sonraki adımı olarak görüyor. Birkaç laboratuvar faresinin beynini, aynı mikro-işlemciler gibi, implant elektrotlarla birbirine bağladığı araştırmalar yürütmüş bile. Bu şekilde ‘‘birleştirilmiş’’ hayvanların farklı elektrik uyarıcılar arasında ayrım yapabilme becerilerini test ettiğinde, her zaman bireysel farelerden daha üstün neticeler sergilemişler. Yani, beyinleri birbirine bağlanan fareler, tek tek olduklarından daha zeki hale geliyorsa, insanlar bu şekilde birbirine bağlandığında neler olabilir? Organize çalışma becerilerimiz gelişir mi? İletişimde dil engelleri ortadan kalkar mı?

Cevaptan çok, soru içeren bu düşünceler, tabii ki bilim insanları tarafından test edilmeye devam ediyor. Son zamanlarda, yazılı veya sözlü iletişim olmadan, iki veya daha fazla insanın doğrudan iletişim kurabileceğini gösteren, basit de olsa, deneyler yapılıyor.

BrainNet adlı yeni bir arabirim sayesinde, bilim insanları, bir kişinin beyin faaliyetlerini okuyarak, bunları başka bir kişinin beynine aktarmayı, böylece mevcut iletişim yollarını es geçerek, aradaki mesafeyi ortadan kaldırmayı hedeflemişler. Deneylerdeyse, biri Fransa’da, diğeri Hindistan’da, aralarında neredeyse 8.000 km mesafe olan iki insanı, internet aracılığıyla buluşturmuşlar.

Söylediklerine göre, BrainNet adını verdikleri arabirim, non-invasive, vücut ya da kafa içine yani herhangi bir fiziksel müdahale (veya implant) olmadan, beyin sinyallerini kaydetmek için EEG, ve bu sinyalleri başka bir beyine aktarmak için TMS (Transcranial Magnetic Stimulation) teknolojileri kullanılan ve bu sayede beyinler arasında doğrudan kurulan iletişimin ilk örneği. Altındaki teknoloji karmaşık olsa da, gerçekleştirilen işlem yeterince basit: Yazı, ses veya beden dili kullanmadan, birbirlerine ‘‘merhaba’’ ve ‘‘hoşça kal’’ gibi mesajlar göndermekte, ortalama %90 başarı sağlanmış.

Başka bir BrainNet araştırmasında, Tetris oynayan üç denekten ikisi ‘‘gönderici’’, biri ise ‘‘alıcı’’ olarak tayin ediliyor. ‘‘Göndericiler’’, oyunda, objeyi yerleştirmeden önce döndürme veya döndürmeme kararını, internet aracılığıyla ‘‘alıcı’’ya iletiyor. Alıcı ise, oyun ekranını görmeden, yalnızca aldığı bilgi sayesinde, objeyi döndürme kararını veriyor. Verilen kararlardaki doğru/yanlış oranları ve grup düzeyinde performansın göz önüne alındığı değerlendirmede, ortalama %81,25 başarı tayin edilmiş.

Arabirim şöyle çalışıyor: EEG aracılığıyla okunan beyin faaliyetleri, alıcının taktığı bir cihaz sayesinde fosfenlere dönüştürülüyor. (Karanlık bir odada, gözlerimize bastırdığımız zaman gördüğümüz renkler ve ışıklara veya görme duyusunun ışık dışında uyarılmasına, fosfen deniyor.) Fosfenler, belirli bir örüntü ile iletiliyor ve alıcı, bu örüntüyü deşifre ederek, bilgiye ulaşıyor.

Bu, tabii ki henüz çok yeni ve evet-hayır gibi basit işlemlerin gerçekleştirilebildiği bir arabirim. Teoride, sınırsız sayıda insan birbirine bağlanabiliyor. Bilim insanları, gelecekte birçok insanın beynini bu şekilde bağlayarak, ‘‘sosyal bir ağ’’ oluşturup, bu sayede çok karmaşık sorunların ortaklaşa çözülmesini sağlayacak bir teknolojinin mümkün olduğunu söylüyor. Ayrıca, hastalık veya kaza nedeniyle konuşma becerisini kaybeden insanlarla iletişim kurmak için de kullanılabileceği öngörülüyor.

Bilgi transferi için EEG kullanmak, çok yeni bir fikir değil; bedensel engelliler için tekerlekli sandalyelerde daha önce başarılı sonuçlar alınmış. 2008’de yürütülen başka bir çalışmada, EEG ile kontrol edilen bir robotun, oda içinde dolaşarak çeşitli objeleri alıp bırakması sağlanmış. Başka denemelerde, insanların hayvanları kontrol etmesi de sağlanmış. Örneğin, müdahalesiz bir arabirim kullanan bir insanın, beynine implant yerleştirilmiş bir fareyi, anestezi altındayken, hareket ettirebildiği iddia ediliyor (yalnızca kuyruğunu, ama olsun).

Tüm bu çalışmaların tam olarak nereye varacağını şimdiden kestirmemiz mümkün olmasa da, muazzam yenilikler ve ihtimallere kapı aralayacağı kesin. Teknolojik kolaylıkların yanı sıra, öğrenme süreçleri ile ilgili olasılıklar, bilim insanlarını epey heyecanlandırıyor. Fakat, özel hayat ve bireysellik gibi meseleler de, teknolojinin bu kadar hızlı ilerlemesi nedeniyle endişe yaratıyor. İnsanların, yalnızca dili kullanarak – veya kullanmayarak – sahip olduğu bireysellik, yani aslında insanı insan yapan temel özelliklerden biri, böyle bir teknolojinin ‘‘birleştiriciliği’’ yüzünden tehdit altında kalacak mı? İnsanların kişisel haklarını ihlal etme gücü olan teknolojiler ve uygulamaların günlük hayata girmesi, toplumsal yapıları nasıl değiştirecek?

Tüm bunları bekleyip görmekten başka çaremiz olmasa da, hayal kurmamızı engelleyen bir teknoloji henüz var olmadığı için, memnunuz.