Geçtiğimiz günlerde araştırmacıların iki özel gözlemevinde yıllar boyu sürdürdükleri sabırlı çalışmaların meyvesi olarak 1,3 milyar ışık yılı uzaklıkta iki karadeliğin birleştiğini gösteren kütleçekim dalgalarının belirlendiği açıklamalarıyla bir tarih yazıldı. Lisansüstü eğitimini Koç Üniversitesi’nde tamamlayan Imran Khan, şimdi bir araya getirdikleri uzmanlıkları, bilgileri ve düşünceleriyle keşfin yapılmasını sağlayan LIGO-Virgo İşbirliği’nin üyesi olan bir araştırmacı. Yüzyılın en önemli keşiflerinden biri üzerinde çalışmaya nasıl katıldığını öğrenmek için Imran ile görüştük.
Astroparçacık fiziği alanında doktora programına katılmak için nereden esinlendin?
Koç Üniversitesi’nde Optoelektronik ve Fotonik Mühendisliği lisansüstü programına çok şey borçluyum; gelecek için hedeflerimi belirlememde ve iyi bir doktora pozisyonu bulmamda bana yardımcı olan kaliteli bir program.
Koç Üniversitesi Mikrofotonik Araştırma Laboratuvarı’nda Prof. Dr. Ali Serpengüzel’in gözetimi altında genel olarak optik, özel olarak da optik rezonatörler üzerinde yeterli deneysel beceri geliştirdikten sonra, amaçladığım doktora programı için fotonik alanda uygulama düzeyinde araştırmaya ilgi duymaya başladım. Avrupa Virgo İşbirliği, beni kütleçekim dalgalarını araştıran genç araştırmacıları yetiştirmeyi hedefleyen ve Avrupa Komisyonu Marie Sklodowska-Curie etkinlikleri (MSCA) tarafından finanse edilen bir ön eğitim ağı olan GraWIToN programına kabul etti. Virgo İşbirliği’nde, İleri Virgo detektörünün sıcaklık yönetimi sisteminden sorumlu ekibin bir üyesiyim ve özelde kütleçekim dalgası astronomisi için sıkıştırılmış ışıkla çalışıyorum. Marie Sklodowska-Curie burs programı kariyerlerinin ön aşamalarındaki araştırmacılara belli bir kurumdan doktora derecesi sağlamak amacıyla oluşturulduğu için, İtalya’daki Gran Sasso Bilim Enstitüsü’nde astroparçacık fiziği programına kütleçekim dalgalarını araştırmak için katıldım.
Kütleçekim dalgaları alanında ne zamandır çalışıyorsun?
LIGO-Virgo İşbirliği çerçevesinde İtalyan Ulusal Nükleer Fizik Enstitüsü’nde Kasım 2015’ten bu yana çalışıyorum.
Kütleçekim dalgalarının saptanması projesinde çalışmaya nasıl başladın?
Prof. Dr. Ali Serpengüzel gelecekteki bilimsel gelişmeler için fotoniğin önemini anlamamı sağladı ve ben de lisansüstü çalışmalarımın ikinci yılında fotonik alanında hem kullanıma yönelik araştırma olanağı, hem de doktora bursu sağlayan kurum ve şirketleri araştırmaya başladım. Çeşitli seçenekleri incelerken, GraWIToN Marie Sklodowska-Curie ITN programındaki İleri Virgo detektörü sıcaklık yönetimi sistemi bünyesinde açık bir pozisyon bulunduğunu öğrendim. Yani, sonuçta fotonik alanına ve uygulamaya yönelik araştırmaya duyduğum ilginin beni kütleçekim detektörleri dünyasına getirdiğini söyleyebilirim.
Kütleçekim dalgaları alanında çalışmayı düşünen öğrencilere neler önerirsin?
Özellikle optik/fotonik alanında deneyimi olan ve uç teknolojilerle çalışmak isteyen öğrenciler, kütleçekim detektörleri alanını zorlayıcı olduğu kadar çok da heyecan verici bulacaklardır. Gelecekte yeryüzünde ve uzayda uç teknolojilerdeki kütleçekim dalgası detektörleri çok daha duyarlı olacak ve gelecek keşifler için muazzam bir önem taşıyacaklardır. Dolayısıyla öğrencilere gelip kütleçekim detektörleri alanına katılmalarını ve bu optik detektörler için sağlayabileceğimiz kesinlik ve duyarlılık dereceleri üzerinde çalışmalarını öneririm. Şunu da belirteyim ki, Gran Sasso Bilim Enstitüsü (GSSI), çok tanınmış fizikçilerin gözetiminde parçacık fiziğinin birçok alanını kapsayan astroparçacık fiziğinde mükemmel bir program sunuyor. Gelişmeye çok yardımcı farklı kulvarlar sunan bu akademik ortamdan ben çok memnunum. Ve tabii ayrıca, Gran Sasso Ulusal Laboratuvarları’nda (GSNL) dünyanın her yerinden gelmiş böylesine geniş bir bilimci toplumuyla çalışmanın herkesin kariyerine yapacağı olumlu etkiyi de unutmamak lazım.
Kütleçekim dalgaları araştırmalarında bir sonraki adım ne?
Gündemde bir sonraki madde, yıldız patlamaları ve birleşen karadelikler gibisinden evrende meydana gelen çok şiddetli olayların daha da yakından gözlemlenmesi. Kütleçekim dalgalarının saptanmasıyla, ikili karadelik sistemlerinin varlığını doğrulamış olduk. Karadelikler ışık yaymadıkları için bunları bulmak şimdiye kadar zordu. Elde edilecek yeni veriler, modelleri ve iki karadelik birleştiğinde neler olduğu konusundaki anlayışımızı ilerletmede bilimcilere yardımcı olacaktır. Kütleçekim dalgaları, madde ile etkileşmeyip bize hiçbir engelle karşılaşmadan ulaştıkları için, evrenin uç yerlerini keşfetmek açısından son derece berrak bir araç sağlıyorlar. Bu dalgalar astronomik cisimler hakkında şimdiye kadar bilmediğimiz bir yolla bilgi edinmemizi sağlayacak.
Peki, senin bir sonraki adımın?
Bana gelecek olursak, kütleçekim detektörlerinin daha da iyileştirilip ilerletilmesinde çalışmak istiyorum; çünkü deneysel teknolojinin uç noktalarında bulunmak hoşuma gidiyor. Fotonik alanında çalışmak benim için her zaman ilgi çekici olduğundan, en son teknolojilerle çalışarak becerilerimi daha da geliştirme fırsatından yararlanmak istiyorum. LIGO-Virgo işbirliğinde bilimciler ve mühendislerden oluşan bir ekibin parçası olmaktan ve kütleçekim dalgaları astronomisinin gelişmesine katkı sağlarken onların bilgi ve deneyimlerinden yararlanabilmek bana onur veriyor.