Köpek Kardeş Memleket Nere?
Köpekler insanın ilk evcilleştirdiği “şey”. Diğer tüm hayvan ve bitkilerden önce gözümüze köpeği kestirmişiz… Bugün ırklarca ve cinslerceler, boy boy, renk renk, tür tür ve elbette tüy tüyler. Kimi evimizde, bahçemizde, etrafımızda keyfi yerinde yaşarken, kimi yaşayabilmek için çöplerimize, bir damla suyumuza muhtaç dolaşıyor. Peki kökenleri nerede köpeklerin? İlk nerede, nasıl evcilleştirmişiz? Bir cevabı olması lazım.
Kimi bilimciler kökeninin Avrupa’da ya da Yakın Doğu’da, kimi Asya’da olduğunu söylüyor. Bazısı cevabı 15 bin yıl öncesinde bulduğunu söylüyor, bazısıysa 30 bin yıl öncesinde… Yıllara uzanan bu sorunun fitilini ilk ateşleyen de Charles Darwin. 1868’de yazdığı evcil hayvan ve bitki çeşitliliğine dair çalışmasında (The Variation of Animals and Plants under Domestication), köpeklerin alışılmadık bir çiftleşme sonrası –örneğin bir kurt ile çakal— tek bir türden gelip gelmediğini sorgulamıştı. 1990’ların sonuna gelindiğinde, DNA çalışmaları sayesinde, köpeklerin kurtlarla akraba oldukları nihayet kanıtlandı: yüzde 99,9 oranında aynı DNA’yı paylaşıyorlardı. Ama cevabın hangi coğrafyada ve hangi zaman diliminde olduğu ortada yoktu.
İki Ayrı Evcilleştirme mi?
2016’nın ortasında Science dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma, köpeğin Avrupa’da ve Asya’da birbirinden bağımsız olarak evcilleştirilmiş olabileceğini ortaya koyuyor. Ve her şey İrlanda Newgrange’de bulunan 5 bin yıllık bir köpeğin iç kulak kemiği kalıntısıyla başlıyor. Oxford Üniversitesi’nden Laurent Frantz liderliğindeki bilimcilerin bu kalıntı üzerinden dizilediği DNA da, “antik” bir köpeğe ait, yayımlanmış ilk tam genom olma özelliğini taşıyor.
Newgrange’li köpek arkadaşımızın DNA’sı 605 modern köpeğinkiyle karşılaştırılmış. Sonrasında, Avrupalı köpekler (Newgrange’den golden retriever’a) ile Asyalılar (shar pei’den Tibet ve Vietnam’daki sokak köpeklerine) arasındaki derin uçurumu gösteren bir aile ağacı çıkarılmış. Günümüzden 6400 ila 14 bin yıl önce oluştuğu düşünülen bu uçurum gerçekten şaşırtıcı. Veriler, Asyalı köpeklerin en az 14 bin yıl önce evcilleştirildiğini gösteriyor. Avrasya üzerinden batıya göç eden insanlarla birlikte de Avrupa’ya geldikleri düşünülüyor.
Ancak bir de şu var: Arkeologlar bu son buluntudan önce Almanya’da en az 16 bin yaşındaki bir köpeğin kalıntılarını bulmuştu. Bu kalıntı da, Avrupalı köpeklerin, Asyalı kardeşleri bu topraklara gelmeden önce evcilleştirildiğine dair ipuçları barındırıyordu. Sonuçlar henüz netleşmedi çünkü Almanya’daki buluntudan DNA elde etme çalışmaları devam ediyor.
Stockholm Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nden genetikçi Peter Savolainen, hâlâ bu iki ayrı evcilleştirme iddiasını netleştirmeye çalışıyor. Çünkü köpekler ile kurtlar arasındaki çiftleşme durumu bulanıklaştırıyor. Dolayısıyla, antik köpek ve kurtlardan daha fazla DNA örneği gerekiyor.
Yoksa Kurt mu?
Sonuçları 2013’te paylaşılan uluslararası bir çalışma yine bu bilmeceyi çözmeyi amaçlıyordu. Avrasya ve Amerika’dan 18 antik köpek ve kurda ait kemiklerden alınan DNA’ları modern köpek ve kurt DNA’larıyla karşılaştıran çalışma, köpeklerin antik kurtlarla büyük oranda eşleştiğini gösteriyordu. Bu da, köpeklerin Avrupa’da yaşamış ve artık nesli tükenmiş bir grup kurttan 19 bin ila 32 bin yıl önce evrimleştiğini işaret ediyordu. Görünüşlerini gözünüzde canlandırmak isterseniz, steroid almış Sibirya huskie’lerini hayal edebilirsiniz. Ancak, Güneydoğu Asya’daki örneklerle bir karşılaştırma yapılmadığı için bu sonuçlar da elbette ikna edici olamadı.
Elde Ne Var?
Şimdilik, iki ayrı evcilleştirme olasılığı gayet akıl çelici görünüyor. Özellikle de, araştırma kediler ve domuzlara dair de birden fazla evcilleştirmeyi önerdiği için. Bu hayvanların evcilleştirilmek için dünyaya gelmiş olduklarını da düşünebiliriz, “aklın yolu bir” de diyebiliriz. Savolainen da şöyle diyor: “Tek bir yerde evcilleştirilmiş olmaları sürecin zorluğuna işaret ediyorsa, iki kere evcilleştirilmesi bu işin o kadar da zor olmadığını gösteriyor olabilir.” Tabii ki son sözü DNA’lar söyleyecek.
REFERENCES
- 1. http://www.sciencemag.org/news/2016/06/dogs-may-have-been-domesticated-more-once
- 2. http://davidhgrimm.com/wp-content/uploads/2015/04/Dawn-of-the-Dog.pdf