Kapı Komşumuzda Gezegen

Kızıl gökyüzü altında yaşam olabilir mi?

Haftalar süren dedikoduların ardından, Güneş’ten “yalnızca” 4,24 ışıkyılı uzaklıktaki Proxima Centauri adlı cüce yıldızın çevresinde kayaç bir gezegenin varlığı kesin olarak belirlendi.

Farklı ülkelerden gökbilimcilerin yer aldığı ekip tarafından ESO’nun  (Avrupa Güney Gözlemevi) Şili’deki teleskoplar ve ardından bir ortak çalışma çerçevesinde başka büyük teleskoplarla yapılan gözlemler sayesinde keşfedilen ve Proxima b adı verilen gezegene ait ilk belirtiler 2013 yılında görülmüş, ancak keşif doğrulanamamıştı. Bu yılın ilk yarısında yeniden başlanan ve aralıksız sürdürülen gözlemlerle gezegenin varlığı, yıldızının yörünge hareketinde yol açtığı  saatte 5  km (insanın yürüme hızı) değerinde yalpaları belirleyen çok duyarlı araçlarla kesinleştirildi.   

Yıldız Güneş’ten çok daha küçük olduğu ve dolayısıyla  kütleçekimi de daha zayıf olduğu için, gezegen yıldızına çok yakın bir yörüngede dolanıyor. Kırmızı cüce sınıfından olan yıldızına olan uzaklığı, Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının (1 Astronomi Birimi (Astronomical Unit =  AU = 150 milyon  km)) yirmide biri kadar. Dolayısıyla gezegen, yıldızı çevresindeki bir turunu (yılını) 11,2 günde tamamlıyor. Proxima b’nin yıldızından sağladığı enerjinin, Dünya’nın Güneş’ten sağladığının yüzde 65’i kadar olduğu, dolayısıyla yıldızına yakınlığına karşın, üzerinde yaşam barındıracak koşulların varlığı gökbilimcilerce göz ardı edilmiyor.

İspanya, Belçika, Fransa, Almanya, İngiltere ve ABD’den gökbilimcilerin oluşturduğu ekibin Nature dergisinin 25 Ağustos tarihli sayısında yayımlanan çalışmalarının bulgularına göre, Proxima b, yıldızına yakınlığı nedeniyle, bildiğimiz yaşam için gerekli olan sıvı haldeki suyun var olabileceği sıcaklıkta ve gökbilim dilinde “yaşam kuşağı” diye adlandırılan disk şeklindeki bir bölge içinde yer alıyor. Ancak, üzerinde yaşam barındırabilecek koşulları taşıyıp taşımadığının belirlenebilmesi için uzun süreli yeni gözlemler gerekiyor. Ama kırmızı cüce yıldızların bazı özellikleri  ve yaşam kuşaklarının yıldıza yakınlığı, kuşak içindeki gezegenlerde sıvı suyun varlığına karşın yaşam karşısına bazı engeller çıkarıyor.

Bunlardan biri, bu yıldızların, gençliklerinde çok aktif olmaları ve Güneş’tekilerden çok daha güçlü manyetik fırtınalarla çevrelerine yüksek enerjili parçacık ve radyasyon püskürtmeleri.

Bir ikincisi, gezegenlerin yakınlıkları nedeniyle büyük olasılıkla “kütleçekim kapanı” olgusuyla, yani kendi çevrelerinde dönüş hızlarıyla yıldız çevresindeki tur sürelerinin eşitlenmesi nedeniyle bir yüzlerinin sürekli  yıldıza bakarak aşırı ısınması, ters taraftaki yarıkürenin ise donmuş  halde bulunması.

Gezegenin yıldızından sağladığı enerji, Dünya’nın Güneş’ten sağladığının üçte ikisi kadar. Samanyolu’ndaki sayıları 400 milyara kadar ulaşabileceği düşünülen yıldızların yüzde 70 kadarını Proxima Centauri gibi kırmızı cüce yıldızlar oluşturuyor ( Bkz:Yıldız Çeşitleri) Bunların kütleleri Güneş’inkinin onda biri kadar olabiliyor ve ömürleri de 10 trilyon yıla ulaşabiliyor. Bu sınıftan yıldızlar enerjilerinin büyük bölümünü kızılaltı ışık dalga boylarında yaydıklarından gezegenlerinde gökyüzünün pembe-kızıl bir renkte olacağı düşünülüyor (Bkz: yukarıdaki temsili resim). Ancak, kızılaltı ve görülebilir (optik) ışık gezegene ısı sağlarken, X ışınları ve morötesi ışınlardan oluşan şiddetli radyasyon, yakın gezegenlerdeki atmosfer ve suyun uzaya kaçmasına yol açabiliyor.

Proxima b, bu şiddetli ışınıma Dünya’ya Güneş’ten gelene kıyasla yüzde 60 daha fazla maruz kalmış ve 5  milyar yıllık geçmişi sırasında atmosferini ve yüzeyindeki suyunu büyük ölçüde yitirmiş olabilir. Gezegenin başlangıçta yüzeyinde ne kadar su bulunduğu bilinmemekle birlikte, gökbilimcilerin hesaplarına göre ilk 100-200 milyon yıl içinde 1 okyanus hacminde su yitirmiş olabilir.

Dolayısıyla gezegen, şimdi kuru ve atmosferden yoksun bir dünya da olabilir, atmosferini ve suyunun büyük bölümünü bir şekilde korumuş da.

Proxima b adı verilen gezegen, Centaurus (Erboğa) Takımyıldızı  bölgesinde üçlü bir yıldız sistemi olduğu düşünülen Alpha Centauri sisteminde yer alan Proxima Centauri adlı yıldızın çevresinde dolanıyor. Sistem Güneş’le aynı sınıftan (sarı) ama biraz daha kütleli ve biraz daha sıcak bir yıldız olan Alpha Centauri A ve Güneşten biraz daha küçük kütleli ve biraz daha soğuk (K sınıfı “turuncu cüce” sınıfından)  Alpha Centauri B adlı iki yıldızın  çevresinde dolandığı sanılan  Proxima Centauri adlı M-sınıfı “kırmızı cüce” yıldızdan oluşuyor. Bununla birlikte Proxima Centauri’nin sistemin üçüncü bileşeni olup olmadığı kesin değil; çünkü iki büyük yıldız bir birleri çevresinde 16 milyar km mesafede dolanırlarken, Proxima Centauri bunlardan çeyrek ışık yılı (1 ışıkyılı = yaklaşık 9,5 trilyon km) uzaklıkta ve eğer sisteme aitse, bunların çevresindeki bir turunu 500.000 yıldan daha uzun bir sürede tamamlaması gerekiyor. Sürenin uzunluğu nedeniyle gökbilimciler kesin bir şey söyleyemiyorlar.