Sıradışı Giyim Zevkinin Sırrı

Zebraların çizgili takm elbiseye düşkünlüklerinin nedeni bilimciler arasında uzun süre merak konusu olup, tutku kâh kamuflaj, kâh yırtıcıların görsel algılarını bozarak saldırılarını başarısız kılmanın yolu, kâh bir ısı yönetimi mekanizması, kâh bir sosyal iletişim aracı, kâh da atsinekleri ve çeçe sinekleri gibi vücut dışı parazitlerin acı veren ısırıklarından korunma aracı olarak açıklanmaktaydı.

Nihayet, California Üniversitesi’nden (Davis) bir grup araştırmacının 1 Nisan 2014’te Nature Communications’da online yayımlanan çalışmaları, tartışmaları noktalamış görünüyor. Ekip, Afrika’daki gözlemlerine dayanarak bu hayvanların giyim tarzlarını, ısırıklarıyla verdikleri rahatsızlığın ötesinde ölümcül hastalıklar yayan atsinekleri ve çeçe sineklerini bedenlerinden uzak tutmak için benimsedikleri sonucuna varıyor. Sonuç da daha önceki deneysel bulguları doğruluyor.

Eğer göl kenarında bir piknikte ya da bir dere boyu yürürken sözü edilen başbelalarından biri kendini size tanıtmışsa, bunları uzak tutma gereğinin, hele de sinek raketi kullanamayan hayvanlar için önemini daha iyi anlıyorsunuz demektir. Tabanid ailesinden atsineği  türleri ya da glossinid ailesinden çeçe sinekleri, şöhretlerini boşuna kazanmamışlar. Güçlü ve keskin çeneleriyle tek bir ısırık, ister toynaklı, ister iki ayaklı olsun, hiçbir memelinin belleğinden kolayca silemeyeceği bir anı bırakır.

Tabanid türlerinin çoğunun dişileri, üremeleri için kan emmek zorundadırlar. Bunlardan ağız yapıları uzun olanlar,delici hortumlarını (proboscis) deriden içeri sokarak kılcal damarlara ulaşırlar. Kısa hortumlu türlerin ısırıklarıysa daha da acı vericidir; çünkü kana erişeblmek için önce bıçak gibi çeneleriyle deriyi keser ya da parçalarlar.

Atsinekleri, yatay kutuplanmış ışığa duyarlıdırlar. Böylece çiftleşip yumurtalarını bırakabilecekleri (düşen ışığı yatay kutuplayan) su birikintilerini kolayca bulabilir, yumurtalar larvaya dönüştüğünde de bolca bulabilecekleri salyangoz, solucan vb gibi omurgasızlarla ya da başka böceklerle beslenecekleri suya, çamura ya da nemli toprağa düşeceklerini garantiye almış olurlar. Ama, kan emici dişiler, otlayan hayvanlardan yansıyan doğrusal kutuplanmış ışığa da duyarlıdırlar.

At sineklerini en çok çeken deri renklerini belirlemek için İsveçli ve Macar araştırmacılardan kurulu bir ekip 2012 yılında Budapeşte yakınlarında abu sineklerle kaynayan bir at çiftliğinde yaptığı bir dizi deney sonucu, (üzerine zamk sürülmüş) siyah-beyaz çizgili kumaşların, koyu (en çok tercih edilen) ve beyaz olanlara kıyasla en az sayıda atsineği topladığını saptamış. Araştırmacılar daha sonra desen ve genişliklerini değiştirdikleri çizgilerin,  ne kadar dar olursa, kana susamış Tabanidler için o kadar çekici olduğunu belirlemişler.

 Deney sonuçları, bulguların zebra çizgilerinin hayvanları atsineklerinin can yakan ısırıklarından korumak için evrildiğini gösterdiği Afrika’daki gözlemlerle örtüşüyor. Zebra embriyolarının koyu bir deriyle gelişip doğuımdan hemen önce çizgilendiklerine işaret eden araştırmacılar, hayvanların Tabanid sinekler için en az çekici olan dar çizgili deri desenlerde karar kıldıkları sonucuna varıyorlar. Nedeni, herhalde  Afrika savanlarında kan emici dış parazitlere karşı koruyan ince çizgili deriler için seçilim baskısının yüksek olması.

Peki ama, neden çizgili giyimi yalnızca zebralar seçmiş de, başka hayvanlar (kan emicileri çeken) doğrusal kutuplanmış ışık yansıtan koyu derilerini korumuşlar? Bu kez yanıt Amerikalı araştırmacılardan geliyor: Zebra derilerindeki kılların boyu, Tabanid sineklerin ağız uzuvlarından daha kısa olduğu için bu hayvanları ısırığa karşı daha hassas yapıyor.