#

Mars’ı Buz Çölü Yapan, Güneş

Bilim Dalları

Güneş rüzgârı ve fırtınalar atmosferi süpürmüş…

NASA’nın iki yıl önce Mars’ın atmosfer dinamiklerini incelemek üzere göndermiş olduğu MAVEN uzay aracı, milyarlarca yıl önce gezegenin ılık bir iklime ve yüzeyinde  akarsu ve olası geniş denizlere  izin veren yoğun atmosferinin, yıldızımızın sürekli olarak uzaya püskürttüğü ve “güneş rüzgârı” diye adlandırılan elektrik yüklü parçacık (iyon) akımıyla, Güneş’te meydana gelen şiddetli manyetik fırtınaların etkisiyle erozyona uğradığını ve gezegeni günümüzdeki soğuk ve kuru çöl haline dönüştürdüğünü ortaya koydu.

MAVEN’in derlediği verilerden elde edilen ve  Science  ve Geophysical Research Letters dergilerinde yayımlanan bulgulara göre Mars atmosferinin erozyon mekanizması şöyle işliyor: Büyük ölçüde artı elektrik yüklü protonlardan ve eksi yüklü elektronlardan oluşan güneş rüzgârı, Dünya’daki gibi güçlü bir manyetik kalkanca korunmayan Mars’ı sıyırıp geçerken, taşıdığı manyetik alan atmosferin üst tabakasında bir elektrik alanı yaratıyor ve bu alan atmosferdeki elektrik yüklü atomları (iyon) ivmelendirerek uzaya savuruyor.

Sonuçta,  her saniye Mars atmosferinden 100 gram maddeyi uzaya savuruyor. NASA araştırmacılarıa göre bu, birinin hergün süpermarket kasasından birkaç kuruş çalmasına benziyor. Önemsiz gibi görünen bu meblağ, zaman içinde büyük miktarlara ulaşıyor.

MAVEN’in bulguları, Güneş’te meydana gelen şiddetli manyetik fırtınalar ve Güneş’in sıcak dış atmosferi olan taç (corona) tabakasından püskürtülen ve saatte 1,6 milyon km hızla yol alan milyarlarca ton gazdan oluşan “taçtan kütle atımları” sırasında Mars atmosferindeki kaybın yükseldiğini gösterdi. Geçmişte Güneş bugünkünden çok daha hareketli ve çalkantılı olduğundan bu sürecin de atmosfer kaybında önemli rol oynadığı anlaşılıyor.

MAVEN verilerine göre güneş rüzgârı ve morötesi ışınım, Mars’ın üst atmosferindeki gazı üç farklı bölgeden süpürüyor. Güneş rüzgârının Mars’ın gerisindeki uzantısı olan “kuyruk” bölgesi, kutuplardan fışkıran “kutup sorguçları” ve gezegeni saran geniş bir gaz bulutu. Araştırmacılara göre iyonların yüzde75’i kuyruk bölgesinden, yüzde 25’i de sorguç bölgesinden kaçarken, gaz butundaki kayıp önemsiz bir miktar oluşturuyor. 

REFERENCES

  • 1. “NASA Mission Reveals Speed of Solar Wind Stripping Martian Atmosphere”, NASA, 5 Kasım 2015